St. Petersburgh, Dec. 11th, 17—

To Mrs. Saville, England

You will rejoice to hear that no disaster has accompanied the commencement of an enterprise which you have regarded with such evil forebodings. I arrived here yesterday, and my first task is to assure my dear sister of my welfare and increasing confidence in the success of my undertaking.
I am already far north of London, and as I walk in the streets of Petersburgh, I feel a cold northern breeze play upon my cheeks, which braces my nerves and fills me with delight. Do you understand this feeling? This breeze, which has travelled from the regions towards which I am advancing, gives me a foretaste of those icy climes. Inspirited by this wind of promise, my daydreams become more fervent and vivid. I try in vain to be persuaded that the pole is the seat of frost and desolation; it ever presents itself to my imagination as the region of beauty and delight. There, Margaret, the sun is forever visible, its broad disk just skirting the horizon and diffusing a perpetual splendour. There – for with your leave, my sister, I will put some trust in preceding navigators – there snow and frost are banished; and, sailing over a calm sea, we may be wafted to a land surpassing in wonders and in beauty every region hitherto discovered on the habitable globe. Its productions and features may be without example, as the phenomena of the heavenly bodies undoubtedly are in those undiscovered solitudes. What may not be expected in a country of eternal light? I may there discover the wondrous power which attracts the needle and may regulate a thousand celestial observations that require only this voyage to render their seeming eccentricities consistent forever. I shall satiate my ardent curiosity with the sight of a part of the world never before visited, and may tread a land never before imprinted by the foot of man. These are my enticements, and they are sufficient to conquer all fear of danger or death and to induce me to commence this laborious voyage with the joy a child feels when he embarks in a little boat, with his holiday mates, on an expedition of discovery up his native river. But supposing all these conjectures to be false, you cannot contest the inestimable benefit which I shall confer on all mankind, to the last generation, by discovering a passage near the pole to those countries, to reach which at present so many months are requisite; or by ascertaining the secret of the magnet, which, if at all possible, can only be effected by an undertaking such as mine.

© Penguin Classics, 1985/2012.

Robert Walton is een onderzoeker en ontdekkingsreiziger. Hij gaat op zoek naar de oorsprong van de magneten van de Noordpool en naar een doorvaarbare route via de Noordpool naar andere continenten. Hij schrijft over het resultaat van zijn onderzoekingen naar zijn zuster in Engeland.
Als hij op zekere dag met zijn schip vast komt te zitten in het poolijs, zien hij en zijn bemanning plotseling een slee met daarop een monsterlijk gedrocht dat met grote snelheid over het ijs verdwijnt. Een dag later zien ze een man die wanhopig op zoek is naar dat monster. Walton neemt hem aan boord van het schip en laat hem op krachten komen. Na een paar dagen kan de man zijn levensverhaal vertellen: een verhaal van dood en verderf, een verhaal dat de achtervolger koppelt aan zijn doel.
Deze man, Victor Frankenstein, was ooit een gelukkige jonge man: hij had een liefhebbende vader en moeder, twee jongere broers, een goede vriend en een stiefzus die veel van hem hield. Het leven lachte hem toe.
Maar dan verhuist hij van Genève naar Ingolstadt in Duitsland om daar natuurwetenschappen te gaan studeren. Hij wil weten hoe het leven is ontstaan en of het ook mogelijk is om zelf leven uit dode materie te scheppen.
Na veel studie blijkt hem dat te lukken: Frankenstein kan van het materiaal van overledenen een wezen scheppen dat wel erg veel op een mens lijkt. En dat wezen kan hij tot leven wekken. Helaas is het niet echt een mens: het wezen is enorm groot en het ziet er angstaanjagend uit. Als Frankenstein zijn schepping tot leven brengt, jaagt het walgelijke gedrocht hem de stuipen op het lijf. In paniek vlucht Frankenstein zijn provisorische laboratorium uit.
Als hij een paar jaar later contact krijgt met zijn vader in Genève, blijkt dat daar een drama heeft plaatsgevonden: het jongste broertje van Victor is op gruwelijke wijze vermoord. En Victor heeft een vermoeden wie dat gedaan heeft. Als dan ook nog een dienstmeid van de familie Frankenstein – die de onschuld zelve was – wordt beschuldigd van de moord en later wordt terechtgesteld, weet Victor het zeker: het monster dat hij heeft geschapen is erop uit om degenen die Victor het liefst zijn van kant te maken. Victor vreest voor zijn broer, voor zijn oude vader, maar bovenal voor de liefhebbende Elizabeth, de stiefzus die Frankensteins grote liefde is. Het monster heeft namelijk voorspeld dat hij op de huwelijksnacht het verdriet van Frankenstein het grootst zal maken.

ERK Niveau:

C1

Schrijver:

Mary Wollstonecraft Shelley

Jaar van uitgave:

1818

Aantal pagina's:

240

Tijd waarin het verhaal zich afspeelt:

1750 – 1800

Plaats van handeling:

Noordpool, Zwitserland (Genève), Duitsland (Ingolstadt), Engeland, Schotland, Ierland.

Bijzonderheden:

Een roman in 24 hoofdstukken (waarvan een aantal in briefvorm).
In het Nederlands heet het boek eveneens ‘Frankenstein’.

IS HET BOEK VOOR JOU INTERESSANT?

‘Frankenstein’ is een zeer belangrijke roman. Niet alleen is het één van de klassieke horrorromans, maar ook is het een aangrijpend verhaal over een wetenschapper die probeert de rol van schepper op zich te nemen en die daarin jammerlijk faalt. Het noodlot hangt boven het hele verhaal. Elke lezer – ook wanneer deze het verhaal al kent uit andere (vaak versimpelde) versies of uit films – zal geraakt worden door deze roman over goede bedoelingen en slechte uitkomsten. ‘Frankenstein’ is – naast Dracula en The Strange Case of Dr Jekyll and Mr Hyde – de ultieme horrorroman die weinig aan zeggingskracht heeft ingeboet de afgelopen eeuwen.

WAT MOET JE WETEN?

Voor het waarderen van de roman ‘Frankenstein’ is het belangrijk wanneer je enige kennis hebt van het begin van de negentiende eeuw en dan met name van de geschiedenis, de geografie, de literatuur en de exacte wetenschap van die periode. Mary Wollstonecraft Shelley kwam uit een familie van schrijvers en wetenschappers, zij was de echtgenote van een groot dichter en denker en de vriendin van belangrijke kunstenaars en filosofen. In haar roman maakt ze gebruik van die kennis, waardoor ze niet alleen een spannend verhaal, maar ook een doordacht idee heeft verwoord. En ze was pas eenentwintig toen haar roman gepubliceerd werd …

DE TAAL

‘Frankenstein’ is een lastig te lezen verhaal dat ook in 1818 het nodige van de lezer vergde. Een C1-lezer zal dit verhaal kunnen lezen, maar het vereist wel veel grammaticale, lexicologische en literaire kennis van de lezer.

DE TAAL EN HET VERHAAL

De taal van ‘Frankenstein’ is rijk en complex. Er zijn lange alinea’s en lange zinnen. De hoofdstukken zijn overzichtelijk qua lengte, maar het verhaal – en de toegevoegde verhalen – maken het geheel ingewikkeld. De eruditie van de auteur en de veelheid van vertellers die zij opvoert maken het verhaal zeer gelaagd, maar ook lastig te begrijpen.
Ondanks de complexiteit, de anciënniteit en de gelaagdheid is de roman een spannend, macaber en bij vlagen ook ontroerend verhaal over een wetenschapper die ervaart dat zijn uitvinding leidt tot zijn ondergang.
Op grond van deze eigenschappen is ‘Frankenstein’ een roman met een literair niveau C 5e en een taal-(ERK-)niveau C1.

Schrijfstijl:

Mary Shelley heeft de roman ‘Frankenstein’ op een intelligente, maar ook op een zeer complexe wijze weergegeven. Het verhaal bevat veel brieven, veel zijverhalen en veel rapportages uit de derde of vierde hand. Dat maakt het verhaal authentiek, historisch, maar ook ingewikkeld en meerduidig (en soms ook onbetrouwbaar, omdat niet elke verteller even objectief of alwetend is).
Wat het lezen extra complex maakt is dat er veel verschillende ik-vertellers zijn: Mary’s echtgenoot Percy Bysshe Shelley (die zichzelf hier Marlow noemt), de ontdekkingsreiziger-kapitein Walton, de wetenschapper Victor Frankenstein en het ‘monster’.

Actie:

De gothic novel ‘Frankenstein’ is een spannend horrorverhaal, waar veel te griezelen valt, zelfs voor de verwende eenentwintigste-eeuwse lezer. Dit komt omdat de auteur perfect een grote spanning weet op te roepen; een spanning die blijft, zelfs wanneer de lezer weet hoe het verhaal zal aflopen. Het einde is onafwendbaar, maar elke lezer zal willen blijven doorlezen.

Tijd:

‘Frankenstein’ speelt zich af aan het begin van de negentiende eeuw. Het verhaal wordt chronologisch verteld en het speelt zich af over een periode van ongeveer dertig jaar.
Er zijn veel flashbacks: eigenlijk is de hele roman een aanbeenschakeling van flashbacks, die vaak in de vorm van brieven worden verwoord.

Plaats:

Soms lijkt ‘Frankenstein’ op een soort negentiende-eeuwse grand tour van de hoofdpersoon. Victor Frankenstein verhuist voor zijn studie van Genève in Zwitserland naar Ingolstadt in Duitsland. Later keert hij weer terug naar Genève. Maar tussentijds trekt hij met een vriend via de Rijn naar Zwitserland, Duitsland en Nederland, op weg naar Londen. Daarna gaan ze naar Schotland. Later reist Frankenstein alleen naar de Orkney Islands en daarna naar Ierland.
Als hij tenslotte op zoek gaat naar het monster brengt deze zoektocht hem naar Turkije en Rusland, waarna het verhaal eindigt op de Noordpool.

Verhaallijn:

Er zijn meerdere verhaallijnen in ‘Frankenstein’ die allemaal ten dienste staan van de uiteindelijke plot: wat gebeurt er met het vreemde schepsel en met de menselijke schepper die meent in de voetsporen van God te kunnen treden door zelf leven te creëren?
Deze verhaallijn wordt aangevuld met (levens)verhalen van de familie De Lacey (waar het monster onopgemerkt de taal leert), van Elizabeth Lavenza en haar familie en van de familie Frankenstein.

Verteller:

Er zijn meerdere vertellers in ‘Frankenstein’: auctoriale vertellers en ik-vertellers. Het verhaal wordt allereerst verteld door Robert Walton, die een viertal brieven schrijft aan zijn zuster in Engeland. Walton is een jonge wetenschapper, die probeert op de Noordpool allerlei zaken te ontdekken (zoals de werking van de polen als magneten of een snellere vaarroute).
Als hij Frankenstein ontmoet, wordt het verhaal een tijdlang door Walton verteld. Maar tijdens het verhaal van Frankenstein zijn er zo nu en dan brieven, bijvoorbeeld van de stiefzus van Frankenstein, Elizabeth, die vertelt wat er zoal gebeurt en gebeurd is in Genève tijdens de studie van Frankenstein in Ingoldstadt.
Een aantal hoofdstukken (11 tot met 16) wordt verteld door het ‘monster’ aan Frankenstein: hierin maakt het wezen duidelijk hoe het heeft geleefd nadat Victor Frankenstein het verliet en hoe het daarna leerde spreken, lezen en leven.
De hoofdstukken daarna worden weer verteld door Frankenstein en het eind van de roman tenslotte is weer van Walton.

Hoofdkarakters:

‘Frankenstein’ kent een behoorlijk groot aantal hoofdfiguren. De belangrijkste daarvan zijn:
• Victor Frankenstein: een Zwitserse student in de natuurwetenschappen die het leven en de herkomst van het leven wil onderzoeken. Victor komt uit een rijke familie. Zijn moeder overleed vlak voordat hij ging studeren in Duitsland;
• Mr Alphonse Frankenstein: de vader van Victor, een rijke, oudere man die met zijn vrouw en (stief)kinderen in Genève woont;
• Elizabeth Lavenza: de stiefzuster – en toekomstige bruid – van Victor. Als weeskind wordt ze in Italië door een arm echtpaar opgevoed, waar Mr en Mrs Frankenstein haar adopteren;
• Het ‘monster’ van ‘Frankenstein’ (ook wel ‘daemon’ of ‘wretch’ genoemd): het wezen dat door ‘Frankenstein’ werd gemaakt en tot leven werd gewekt;
• Henry Clerval: de beste vriend van Victor Frankenstein;
• Robert Walton: een 28-jarige wetenschapper en zeekapitein die de geheimen van de Noordpool wil ontrafelen en die geboeid wordt door – en bevriend raakt met – Victor Frankenstein.

Bijfiguren:

De belangrijkste bijfiguren in ‘Frankenstein’ zijn:
• Margaret Saville-Walton: de zuster van Robert Walton, degene aan wie deze zijn brieven – en manuscript – stuurt;
• De bemanning van Waltons schip: de ‘master’, de bootsman, de scheepsarts, matrozen;
• Mrs Caroline Beaufort Frankenstein: de jonge moeder van Victor. Zij trouwt als jonge wees met de veel oudere Frankenstein. Het echtpaar krijgt drie kinderen. Mrs Frankenstein overlijdt wanneer Victor zeventien jaar oud is;
• Ernest en William Frankenstein: de jongere broertjes van Victor;
• M. Krempe en M. Waldman: hoogleraren van Victor in Ingolstadt;
• Justine Moritz: de dienstmeid van de Frankensteins. Zij is jarenlang liefdevol opgevangen door de familie en ze was betrokken bij de opvoeding van (vooral) de jongste broertjes;
• Mr De Lacey: een in ongenade gevallen Franse edelman bij wie het monster – onopgemerkt – veel leert over het leven, over menselijk gedrag en over taal;
• Felix De Lacey: zijn zoon;
• Agatha De Lacey: zijn dochter;
• Safie: de Arabische (Turkse) verloofde van Felix;
• Mr Kirwin: een Ierse magistraat die rechtszaken behandelt.

Website:

http://www.literature.org/authors/shelley-mary/frankenstein/

Film:

‘Frankenstein’ is talloze malen verfilmd, al vanaf het moment dat de eerste (stomme) films werden gemaakt. Het succes van de verfilming van het oorspronkelijke verhaal leidde in veel gevallen tot slappe vervolgen, zoals verhalen over de (denkbeeldige) bruid en kinderen van het ‘monster’ van ‘Frankenstein’. Zoals meestal in dit soort gevallen: het boek is beter.

Overig:

Vaak werden romans of novellen zoals ‘Frankenstein’, Dracula en The Strange Case of Dr Jekyll and Mr Hyde – soms aangevuld met horrorverhalen van Edgar Allan Poe – gecombineerd in de literatuur en in de filmkunst tot een vreemdsoortige pastiche van horror, niet zelden gecombineerd met humor, kolder en goedkoop griezelwerk.
Overigens is ‘Frankenstein’ zelf ook niet zonder tekortkomingen: het verhaal rammelt aan veel kanten, veel ontmoetingen zijn te toevallig om waar te zijn en sommige karakters – zoals Frankenstein zelf – zijn regelmatig inconsequent. Wat niet wegneemt dat je dit boek moet lezen als je één van de klassieke horrorverhalen echt wilt leren kennen.

Link naar pagina over auteur

-->Informatie over Mary Wollstonecraft Shelley.

Leessuggesties:

Als je dit een mooi boek vond, zou je ook kunnen lezen:
• The Strange Case of Dr Jekyll and Mr Hyde van Robert Louis Stevenson
• The Island of Dr Moreau van H.G. Wells
• Dracula van Bram Stoker

Citaat:

It was on a dreary night of November that I beheld the accomplishment of my toils. With an anxiety that almost amounted to agony, I collected the instruments of life around me, that I might infuse a spark of being into the lifeless thing that lay at my feet. It was already one in the morning; the rain pattered dismally against the panes, and my candle was nearly burnt out, when, by the glimmer of the half-extinguished light, I saw the dull yellow eye of the creature open; it breathed hard, and a convulsive motion agitated its limbs. (p.60)

Vragen over het boek:

1. In welk opzicht is ‘Frankenstein’ een gothic novel? In welk opzicht is het iets anders? En wat is het dan voor roman?
2. Het is regelmatig duidelijk dat ‘Frankenstein’ een naïef verhaal is, geschreven door een jonge vrouw, die nog maar weinig (levens)ervaring heeft. Geef een aantal voorbeelden uit de roman waaruit deze naïviteit blijkt.
3. Wie is eigenlijk de meest tragische figuur uit ‘Frankenstein’ volgens jou: Victor Frankenstein of zijn ‘monster’ (of misschien wel heel iemand anders)? Geef aan – aan de hand van fragmenten uit de tekst – waarom je dat vindt.
4. Welke kritiek – als je daar ten minste van spreken kunt – heeft de auteur op thema’s of onderwerpen als religie, exacte wetenschap of filosofie? Kies één van deze thema’s of onderwerpen en maak duidelijk hoe Mary Shelley dit behandelt in haar roman.