Everyone called him Pop Eye. Even in those days when I was a skinny thirteen-year-old I thought he probably knew about his nickname but didn’t care. His eyes were too interested in what lay up ahead to notice us barefoot kids.
He looked like someone who had seen or known great suffering and hadn’t been able to forget it. His large eyes in his large head stuck out further than anyone else’s – like they wanted to leave the surface of his face. They made you think of someone who can’t get out of the house quickly enough.
Pop Eye wore the same linen suit every day. His trousers snagged on his bony knees in the sloppy heat. Some days he wore a clown’s nose. His nose was already big. He didn’t need that red light bulb. But for reasons we couldn’t think of he wore the red nose on certain days that may have meant something to him. We never saw him smile. And on those days he wore the clown’s nose you found yourself looking away because you never saw such sadness.

© Hachete Book Group / John Murray (Publishers), 2007

Matilda Laimo woont samen met haar moeder op een eiland in de buurt van Australië en Nieuw-Guinea. Haar vader is voor zijn werk een aantal jaren geleden naar Australië gegaan. Er is een burgeroorlog aan de gang en er is een tekort aan veel zaken. Maar Matilda, haar moeder en hun dorpsgenoten hebben het goed: er groeit meer dan genoeg fruit aan de bomen, de oceaan zit vol vis en varkens en kippen zijn er in overvloed.
Omdat de school gesloten is, besluit de zonderlinge Mr Watts les te gaan geven aan de kinderen. Hij is de enige blanke van het dorp; hij is getrouwd met de zwarte Grace, een ziekelijke vrouw die bijna nooit buiten komt. Schoolboeken heeft hij niet; hij besluit les te geven over één van de (volgens hem) allermooiste boeken van één van de allerbeste schrijvers (volgens hem) ooit: ‘Great Expectations’ van Charles Dickens. Hij leest het boek aan de leerlingen voor: één hoofdstuk per les. En als het boek uit is …? Dan begint hij gewoon opnieuw. Matilda en haar klasgenoten vinden het geweldig. Ondanks de moeilijke woorden en de vaak ouderwetse taal komen zij door het verhaal terecht in een nieuwe (maar ook oude en volkomen onbekende) wereld: het 19e-eeuwse Engeland, waar een weesjongen met vreemde figuren en nieuwe vrienden in aanraking komt. Matilda droomt elke avond over de avonturen van Pip, terwijl haar gelovige moeder in hun hutje nadenkt over de Bijbel en over de heidense lessen van de ongelovige Mr Watts.
En terwijl de enige problemen van Matilda de avonturen van Pip lijken te zijn en terwijl de moeder van Matilda vreest voor de duivel in de klas van haar dochter, komt het echte onheil uit de lucht en uit het bos: helikopters van de overheersende ‘redskins’ verkennen het strand waar het dorp ligt en rebelse soldaten – die zich ‘rambos’ noemen – komen zwaarbewapend uit het oerwoud. Uiteindelijk moet Matilda ervaren wat de literatuur haar over het ‘echte’ leven leren kan …

ERK Niveau:

B2

Schrijver:

Lloyd Jones

Jaar van uitgave:

2006

Aantal pagina's:

219

Tijd waarin het verhaal zich afspeelt:

1990-2000

Plaats van handeling:

Oceanië, een eiland in de buurt van Australisch Nieuw Guinea

Bijzonderheden:

Een roman in 27 ongenummerde en ongetitelde hoofdstukken.
In het Nederlands heet het boek ‘Meneer Pip’.

IS HET BOEK VOOR JOU INTERESSANT?

Als je van exotische verhalen over een eiland ver weg houdt, moet je ‘Mister Pip’ zeker lezen. Het is een ontroerend en soms grappig verhaal over een vrij onwetend en vaak naïef meisje. Maar iets over de helft van het verhaal kantelt de roman heel sterk: de eilandbewoners krijgen dan te maken met buitensporig geweld. Geweld dat het leven van Matilda voor altijd zal veranderen …

WAT MOET JE WETEN?

Voor het begrijpen en waarderen van ‘Mister Pip’ heb je niet zo veel specifieke kennis nodig. Het verhaal speelt zich af op een eiland ergens in de buurt van Australië. De bevolking van dat eiland is zwart. De onderdrukkers worden ‘redskins’ genoemd. Bougainville is een eiland, één van de Solomons Islands waar de Papoea-bevolking onderdrukt wordt door de Indonesische overheersers. Het verhaal speelt in het begin van de jaren negentig van de twintigste eeuw; toen waren er veel burgeroorlogen in deze regio. Veel hoorden we daarover in het westen niet. Maar het geweld en het verdriet waren er even ernstig om.
Het eiland werd ooit gekerstend: veel vrouwen – zoals de moeder van Matilda – waren nog altijd zeer gelovig. En dat terwijl de zendelingen/missionarissen – zoals de genoemde Duitse missionaris – al lang vertrokken waren; ook de kerken werden niet langer gebruikt. Verder was de mijnbouw een belangrijke bron van inkomsten op het eiland: blanken werkten er lange tijd als opzichters. Toen de blanken verdwenen (waren de mijnen uitgeput?) vertrokken sommige eilandbewoners samen met hen naar Australië (zoals de vader van Matilda).

DE TAAL

De woorden en de zinnen in ‘Mister Pip’ zijn goed leesbaar voor een B2-lezer. Soms is de taal poëtisch of literair – vooral wanneer het over Dickens en zijn werk ‘Great Expectations’ gaat – maar later wordt de taal plastisch en soms expliciet. Dit gebeurt wanneer de aandacht van het verhaal verschuift van de literatuur van Dickens naar de wreedheden van de verschillende groepen soldaten.
De alinea’s en de hoofdstukken zijn over het algemeen kort. Er zijn redelijk veel dialogen, maar sommige van die dialogen zijn nogal onduidelijk qua betekenis: het meisje Matilda begrijpt vaak pas veel later wat er door sommige volwassenen bedoeld werd..

DE TAAL EN HET VERHAAL

De roman ‘Mister Pip’ begint een beetje als een idyllisch sprookje: het leven op een dunbevolkt eiland – ver weg van de ‘beschaafde wereld’ – lijkt heel mooi. De taal is daarop aangepast: veel moeilijke woorden zijn er niet. Kinderen als Matilda – met weinig scholing – hebben een beperkte woordenschat en vragen regelmatig om uitleg van een moeilijk woord. Gaandeweg verandert die taal: de oorlog sluipt het eiland binnen en de taal verhardt. Ook wanneer Matilda aan het eind van de roman veel ouder is (de laatste tien jaar van haar vijftiende tot haar vijfentwintigste worden heel snel verteld) heeft zij veel meer kennis en dan gebruikt ze ook moeilijker woorden.
Het verhaal houdt gelijke tred met de taal. Van een simpel, ongecompliceerd eilandverhaal naar een claustrofobische en complexe situatie wordt de taal gaandeweg moeilijker. Het onverwachte van het tweede deel zorgt wel voor de nodige suspense; als lezer moet je wel doorlezen om te weten te komen hoe dit verhaal zal eindigen. Die laatste tien jaren van Matilda’s jonge leven kunnen op sommige lezers dan weer als een anticlimax overkomen, maar ze zijn wel nodig om de vele hiaten in het verhaal van Mr Watts en van Matilda’s vader op te vullen.
Op basis van deze eigenschappen is ‘Mister Pip’ een boek met een literair niveau C 5a en een taal-(ERK-)niveau B2.

Schrijfstijl:

De roman ‘Mister Pip’ is heel literair, maar zeker niet moeilijk, geschreven. Het verhaal is lange tijd exotisch, sprookjesachtig, idyllisch bijna. Maar wanneer de rebellen en de bezettingsmacht vaker het dorp bezoeken, krijgt het verhaal een zeer wrede wending. Het lijkt soms alsof het geweld aan het jonge meisje voorbijgaat. Dat maakt het verhaal des te aangrijpender om te lezen.
Eigenlijk is ‘Mister Pip’ een aanklacht tegen een wrede wereld, waarin karakters zich alleen maar lijken te kunnen verdedigen met ‘hogere’ kennis zoals grote literatuur (Mr Watts en zijn Mr Dickens) of het geloof (Mrs Laimo en haar Bijbel).

Actie:

‘Mister Pip’ is een verhaal met redelijk veel actie. Als lezer volgen we eerst het rustig voortkabbelende leven op het eiland van Matilda. Maar langzamerhand horen we meer over die vreemde figuur Mr Watts en we komen meer over zijn verleden te weten. En geleidelijk aan verweven de levens van Matilda, Mr Watts en Matilda’s moeder zich ook; tot aan een gruwelijke climax waarin de ‘redskins’ een zeer gewelddadige rol spelen.

Tijd:

De roman ‘Mister Pip’ speelt zich af in de jaren 1990-2000. Als Mr Watts gaat voorlezen uit ‘Great Expectations’, noteert Matilda dat het 10 december 1991 is. Matilda is dan dertien. De burgeroorlog op de eilanden is dan al aan de gang. Als Matilda later in Londen onderzoek doet, is ze al ouder dan 25 (het zou dan 2003 moeten zijn).

Plaats:

Het eiland dat in ‘Mister Pip’ wordt beschreven, ligt in de buurt van Papua New Guinea (Australisch Nieuw Guinea). Het is een klein eiland dat door de blanken Bougainville en door de oorspronkelijke bevolking Panguna wordt genoemd. Vijandige soldaten (‘redskin soldiers’) komen van een plaats die Port Moresby heet; soms gaan de eilandbewoners met de boot naar een havenstad die Rabaul heet. Later in het verhaal gaat Matilda naar Townsville in Australië, en weer later studeert en onderzoekt ze in Brisbane, New Zealand en Engeland (Londen, Gravesend en Rochester).

Verhaallijn:

Er is één belangrijke verhaallijn in ‘Mister Pip’: zal het meisje Matilda – samen met haar moeder en de andere dorpsgenoten – ooit weer een zorgeloos leven kunnen leiden, nu de ‘redskins’ oorlog voeren tegen de ‘rambos’?

Verteller:

De roman ‘Mister Pip’ heeft een ik-verteller, wat vaak zorgt voor een onbetrouwbaar perspectief. Het meisje Matilda dat het verhaal vertelt is erg jong aan het begin van het verhaal (ze is dertien). Bovendien is ze een bewoner van een klein dorp op een afgelegen eiland: ze heeft geen weet van mode (schoenen, make up of mooie kleren), lekker eten, televisie, computers of grote steden. Ook in haar contacten met anderen (zoals volwassenen of jongens) is ze erg naïef. Ze heeft de neiging om het haar onderwijzer Mr Watts, maar vooral haar moeder, continu naar de zin te maken.

Hoofdkarakters:

De hoofdkarakters in ‘Mister Pip’ zijn:
• Matilda Laimo: een zwart meisje dat samen woont met haar moeder. Aan het begin van het verhaal is ze 13 jaar oud; aan het eind is ze ouder dan 20;
• Mr Watts (‘Pop Eye’): Tom Christian Watts is een oudere, blanke inwoner van het eiland. Hij heeft een geheimzinnig verleden, maar ook zijn huidige leven is voor velen onduidelijk. Hij wordt de onderwijzer van de kinderen van het dorp;
• Mrs Dolores Laimo: de moeder van Matilda. Ze verzorgt haar dochter nadat haar man een aantal jaren geleden voor zijn werk naar Australië vertrok.

Bijfiguren:

De belangrijkste bijfiguren in ‘Mister Pip’ zijn:
• Mrs Grace Watts: de echtgenote van Mr Watts. Zij is een (zwarte) vrouw die al jaren een zwakke geestelijke en lichamelijke gezondheid heeft;
• Gilbert Masoi: een klasgenote van Matilda;
• Mr Wilson Masoi: de vader van Gilbert. Hij is de visser van het dorp;
• Mabel Kabui: een klasgenote van Matilda;
• Celia: een klasgenote van Matilda;
• Gabriel: een klasgenoot van Matilda;
• Christopher Natua: een klasgenote van Matilda;
• Mrs Kabui, Mrs Masoi: moeders van vriend(inn)en van Matilda;
• Mr Joseph Francis Laimo: de vader van Matilda;
• ‘Redskins’: soldaten van de bezettende macht;
• ‘Rambos’: rebellen die aan de kant van de oorspronkelijke bevolking van het eiland staan.

Website:

http://www.theguardian.com/books/2007/jul/07/featuresreviews.guardianreview21

Film:

De roman ‘Mister Pip’ is niet verfilmd.

Overig:

De roman ‘Mister Pip’ leest lange tijd als een exotisch en sprookjesachtig verhaal. Maar niets is minder waar: de roman is ook een hard boek over een deel van de wereld waar je als Europeaan weinig over hoort, ziet of leest. Het is de wereld waar kleine, ogenschijnlijk onbelangrijke groepen mensen worden onderdrukt; vanwege hun huidskleur, of domweg vanwege het feit dat ze op een stukje land wonen waar anderen menen aanspraak op te kunnen maken.

Link naar pagina over auteur

-->Informatie over Lloyd Jones.

Leessuggesties:

Als je dit een mooi boek vond, zou je ook kunnen lezen:
• Great Expectations van Charles Dickens
• A High Wind in Jamaica van Richard Hughes
• Lord of the Flies van William Golding

Citaat:

Mr Watts smiled at our gaping faces. ‘What a responsibility we have,’ he said. ‘What a responsibility. We must make sure that Mr Dickens’ greatest book is not lost forever.’ He began to pace up and down the centre aisle. ‘Can you imagine if it was lost forever? Just think. Future generations could point their finger at us and accuse us all of not looking after what we had been given to take care of.’ (p.111)

Vragen over het boek:

1. Waarom leest Mr Watts voor uit de roman ‘Great Expectations’ van Charles Dickens?
2. Wat ontdekt Matilda later over het verleden van Mr Watts?
3. In hoeverre is de politieke situatie in dit deel van de wereld belangrijk voor het verhaal?
4. Wat heeft Matilda uiteindelijk geleerd van de roman ‘Great Expectations’?