We slept in what had once been the gymnasium. The floor was of varnished wood, with stripes and circles painted on it, for the games that were formerly played there; the hoops for the basketball nets were still in place, though the nets were gone. A balcony ran around the room, for the spectators, and I thought I could smell, faintly like an afterimage, the pungent scent of sweat, shot through with the sweet taint of chewing gum and perfume from the watching girls, felt-skirted as I knew from pictures, later in miniskirts, then pants, then in one earring, spiky green-streaked hair. Dances would have been held there; the music lingered, a palimpsest of unheard sound, style upon style, an undercurrent of drums, a forlorn wail, garlands made of tissue-paper flowers, cardboard devils, a revolving ball of mirrors, powdering the dancers with a snow of light.
There was old sex in the room and loneliness, and expectation, of something without a shape or name. I remember that yearning, for something that was always about to happen and was never the same as the hands that were on us there and then, in the small of the back, or out back, in the parking lot, or in the television room with the sound turned down and only the pictures flickering over lifting flesh.
We yearned for the future. How did we learn it, that talent for insatiability? It was in the air; and it was still in the air, an after-thought, as we tried to sleep, in the army cots that had been set up in rows, with spaces between so we could not talk. We had flannelette sheets, like children's, and army-issue blankets, old ones that still said U.S. We folded our clothes neatly and laid them on the stools at the ends of the beds. The lights were turned down but not out. Aunt Sara and Aunt Elizabeth patrolled; they had electric cattle prods slung on thongs from their leather belts.

© MacClelland and Stewart, 1985

Offred is een vrouw van iets boven de dertig. Ze had ooit vriendinnen en ze had een prachtig leven: feestvieren, meedoen aan de laatste mode en dromen over jongens. Maar toen kwamen er (atoom)oorlogen en de wereld veranderde drastisch. Leiders van het land begonnen met het instellen van een ultrastreng regime: vrije omgang op seksueel gebied werd onmogelijk, abortussen werden verboden en voorbehoedmiddelen werden niet meer gemaakt. Tegelijkertijd met deze maatregelen bleek dat de mensheid door al die oorlogen vrijwel onvruchtbaar was geworden: kinderen werden nauwelijks nog geboren, en als dat al gebeurde leefden zij vaak maar kort.
Voor Offred verandert nu het leven ook drastisch. Haar kind verdwijnt van de ene dag op de andere, haar man verdwijnt en zij zelf wordt klaargestoomd om een ‘handmaid’, een ‘outside woman’ te worden, een vrouw die alleen maar bestaat om een kind te baren voor een rijk en invloedrijk koppel. Offred wordt toegewezen aan een zeer belangrijke politicus, Commander Fred (vandaar dat ze nu ‘Offred’ heet) en aan zijn vrouw Serena Joy (een invloedrijke dame, ooit een beroemde evangeliste van de TV).
Offred legt zich een tijdlang bij de situatie neer, maar ze wacht op het moment dat zij kan ontsnappen.

ERK Niveau:

C1

Schrijver:

Margaret Atwood

Jaar van uitgave:

1986

Aantal pagina's:

293

Tijd waarin het verhaal zich afspeelt:

In de toekomst (fantasietijd); het jaar 2195 wordt genoemd, het verhaal zou zich ongeveer 150 jaar eerder hebben afgespeeld (dus ongeveer in 2050).

Plaats van handeling:

Ergens in het noordoosten van de USA of in het zuiden van Canada (de staat Maine in de USA wordt genoemd).

Bijzonderheden:

Een roman in 15 delen, 46 hoofdstukken, met ‘historical notes’.
In het Nederlands heet het boek ‘Het verhaal van de dienstmaagd’.

IS HET BOEK VOOR JOU INTERESSANT?

De roman ‘The Handmaid’s Tale’ is een deprimerend en triest, maar ook een gevoelig en aangrijpend boek. Het is een beschrijving van een dystopie, vergelijkbaar met 1984 en Brave New World, met This Perfect Day, Fahrenheit 451 en met Never Let Me Go. Er is voorafgaand aan het verhaal iets vreselijk misgegaan met de (westerse) maatschappij (in de USA, in Canada?). Oorlogen, tekorten en religieus fanatisme hebben geleid tot een totalitair systeem dat van vrouwen broedmachines maakt en van mannen gevoelloze wezens.
Voor een lezer die houdt van dit soort apocalyptische verhalen, is ‘The Handmaid’s Tale’ een prachtig verhaal: een eindtijd-verhaal met een belangrijke boodschap.

WAT MOET JE WETEN?

‘The Handmaid’s Tale’ is een gefantaseerd verhaal. Maar wel een gefantaseerd verhaal dat een basis heeft in de werkelijkheid van de tachtiger jaren van de twintigste eeuw. Grote groepen mensen leefden er – volgens anderen – zedeloos op los: geliefden leefden ongehuwd samen, kinderen werden geboren zonder dat er complete gezinnen waren, er werden abortussen gepleegd wanneer een kind niet gewenst was. Er waren dreigingen van nucleaire oorlogen.
En er waren groepen die met de Bijbel in de hand een oplossing zochten om het hoofd te bieden aan een in hun ogen verrotte maatschappij. Die maatschappij gingen zij besturen met hun strenge wetten en hun vele verboden. Atwood citeert de Bijbel soms; soms ook bewerkt ze Bijbelse spreuken en wetten, zodat het verhaal minder waarheidsgetrouw maar nog indringender wordt.
Misschien is die wereld voor de lezer van nu ook herkenbaar. Ook nu is er voor sommigen een dreiging van een oorlog; anderen merken dat fanatiek godsdienstige elementen voor hen de dienst willen uitmaken. Ten koste van elke prijs. Voor iemand die deze dreigingen herkent is ‘The Handmaid’s Tale’ een informatief verhaal: hoe kan een individu zich handhaven in zo’n wereld? En welke keuzes moet dat individu dan maken?

DE TAAL

Soms gebruikt Ms Atwood moeilijke woorden, maar meestal wordt de betekenis duidelijk uit de context. ‘The Handmaid’s Tale’ is desalniettemin een boek op niveau C1 omdat het verhaal zo nu en dan lastig leesbaar is qua vocabulaire.
Vanwege de ‘wetenschappelijke’ inhoud is het laatste hoofdstuk het lastigste om te lezen.
Al met al is de roman zeer boeiend, spannend en leesbaar: de delen zijn duidelijk herkenbaar en de hoofdstukjes daarbinnen worden duidelijk afgescheiden door witregels. Er zijn veel dialogen die het een afwisselend boek maken. Maar vooral is het de suspense die Atwood gebruikt die maakt dat dit een zeer boeiend verhaal is.

DE TAAL EN HET VERHAAL

Zoals veel anti-utopian literatuur is ‘The Handmaid’s Tale’ een boek met een boodschap. En die boodschap is niet zo eenvoudig over te brengen. Er zijn meerdere redenen aan te wijzen waarom dit land – Gilead – geworden is tot wat het nu is: oorlogen tussen grootmachten, tekorten aan van alles en nog wat, de uitbuiting van de aarde, het afbrokkelen van normen en waarden. Als Atwood dat alles heeft uitgelegd, moet ze duidelijk maken hoe de maatschappij er op het moment van het verhaal uitziet. Dat doet ze door het levensverhaal van Offred te beschrijven. Het is een deprimerend en angstaanjagend, maar ook een zeer ontroerend en geloofwaardig verhaal.
De taal kan ook een belemmering zijn om het verhaal goed te begrijpen. De taal is soms wetenschappelijk (met name het laatste hoofdstuk is dat), maar veel vaker is er een religieuze toon. De gezagsdragers in Gilead zijn doordesemd van Bijbelse termen, spreuken, ge- en (vooral) verboden. Die taal – de Tale Kanaäns, maar dan met de nodige vrijheid en overdrijving – maakt het verhaal soms moeilijk leesbaar. Daar staat dan weer tegenover dat Offred spreekt en denkt als een moderne jonge vrouw met een bijbehorend taalgebruik.
Op grond van deze eigenschappen is ‘The Handmaid’s Tale’ een roman met een literair niveau C 5c en een taal-(ERK-)niveau C1.

Schrijfstijl:

Atwood is een informatieve en boeiende auteur die haar boodschap duidelijk weet over te brengen. Het complexe thema is heel lastig in simpele taal te vertellen, maar Atwood doet dat door de – eenvoudige – woorden van een gewone jonge vrouw te gebruiken, waardoor de roman een persoonlijk getuigenis is geworden. Als lezer voelen we ons continu aangesproken, maar we weten ook dat Offred soms niet alles weet, dat haar verhaal soms gekleurd is en dat we alleen haar mening te horen krijgen.

Actie:

De roman vertelt het verhaal van Offred. Daarin gebeurt niet zo heel veel; Offred leidt een ingeperkt leven als huisslavin van een ouder echtpaar. Maar zo nu en dan merken we dat er acties hebben plaatsgevonden: mensen zijn ontsnapt aan het regime (denken sommigen), anderen zijn terechtgesteld vanwege hun verzet (ziet Offred).
De nadruk van het verhaal ligt op het effect dat deze drukkende samenleving op de hoofdpersoon heeft.

Tijd:

Het verhaal is gesitueerd in een – niet zo’n verre – toekomst: in 2050 ongeveer. Dit zou best eens de wereld voor sommigen kunnen zijn in 2050: een wereld aangetast en uitgebuit door oorlogen, voedseltekorten, ziekten en door godsdienstwaanzin.
Het eind van het boek beschrijft weer een andere wereld: een wereld van wetenschappers die een conferentie hebben in het jaar 2195.
Het verhaal van Offred wordt regelmatig onderbroken door flashbacks – die vaak in een hoofdstuk staan dat ‘Night’ heet – die soms als werkelijk overkomen, maar soms ook als wensdromen.

Plaats:

Hoewel Gilead – een Bijbelse naam – uiteraard niet echt bestaat, verwijst het laatste hoofdstuk naar een bestaande plek. Een wetenschapper vertelt dat het document, het dagboek van Offred, jaren later gevonden is in de stad Bangor, in de Amerikaanse staat Maine. Daar zou Gilead hebben gelegen.

Verhaallijn:

Het verhaal beschrijft via de hoofdpersoon het leven als slavin (‘Handmaid’) van ‘Offred’ (het bezit van Fred: ‘Of Fred’), een ongeveer dertigjarige vrouw die in het huis van een ‘Commander’ en zijn ‘Wife’ woont met als enige doel, dat ze het oudere echtpaar een kind zal kunnen baren; de ‘Wife’ is zeker onvruchtbaar, de ‘Commander’ is dat misschien (nog) niet. Bij deze verhaallijn krijgt de lezer ook veel informatie over de wereld om Offred en het ‘huis van Fred’ heen: de winkels met een gebrek aan van alles en nog wat, de bedreigende ‘Guardians’, de geëxecuteerden die aan muren van de openbare gebouwen zijn opgehangen.
Het verhaal van Offred in het huis van Fred wordt afgewisseld door verhalen over vroeger, flashbacks van Offred over haar vriendinnen (zoals Moira), haar geliefde (Luke) en haar dochter.

Verteller:

De roman wordt verteld vanuit een ik-perspectief; de verteller is Offred, een ‘Handmaid’. Pas in het laatste hoofdstuk is er een andere verteller aan het woord; dit is bedoeld om het voorgaande verhaal – het verslag, het dagboek – in een duidelijk perspectief te plaatsen.
Offred is een onbetrouwbare verteller. Zij heeft lang niet alle kennis die nodig is om haar benauwende wereld te begrijpen. Bovendien is ze als verslaggever subjectief: ze mist haar man en haar kind, haar vrije vroegere leven en ze wil dolgraag aan deze slavernij ontsnappen. Aan de andere kant is ze ook zo dicht bij de gebeurtenissen in deze wereld dat haar getuigenis eerlijk is: ze verhaalt van jaloerse ‘Wives’, van ongeïnteresseerde maar ook van gevoelige ‘Commanders’, van roddelachtige ‘Handmaids’ en van gruwelijke executies.
‘The Handmaid’s Tale’ is een aangrijpende aanklacht tegen een totalitair systeem. De USA/Canada – of in geval dit deel van de USA (Maine?) of Canada – is veranderd in een dictatuur. De bazen zijn de ‘Commanders’, politiemensen en beulen zijn de ‘Guardians’, maar waar de echte macht berust wordt nooit geheel duidelijk. Wat wel duidelijk is, is dat de macht gebaseerd is op een Oudtestamentische wetgeving: de Bijbel – en dan met name de strenge wetten van de oude Thora – zijn richtinggevend geworden: alle vrouwen (in geval de ‘Handmaids’) zijn volledig onderworpen aan de mannen (in ieder geval aan de ‘Commanders’), kleine vergrijpen worden gevolgd door martelingen en door publieke executies. Bidden is aan de orde van de dag.
De lezer heeft de indruk dat dit alles ontstaan is door de angst voor de corruptie, de verkwisting en het materialisme van de westerse wereld, dat geleid heeft tot nucleaire oorlogen, tot isolationisme en tot bijna de ondergang van de (vrijwel onvruchtbare) mensheid.

Hoofdkarakters:

De verteller van het verhaal is de vrouw Offred. Zij was ooit een echtgenote, een moeder en een vrije vrouw. Maar nu is ze een slavin, een vrouw die uitsluitend wordt gehouden om een kind te baren.
Zij schrijft haar herinneringen op en ze beschrijft haar leven. Ze hoopt dat ze op een dag kan ontsnappen uit de vreselijke gevangenis die haar wereld is.

Bijfiguren:

De karakters in het verhaal behoren vaak tot groepen. Zo zijn er:
• ‘The Commanders’: hoge ambtenaren en bestuurders van het rijk Gilead. Hun namen worden niet genoemd, hoewel het duidelijk is dat zij voornamen hebben als Fred, Glen of Warren;
• ‘The Wives’: de invloedrijke vrouwen van de ‘Commanders’. De ‘Wife’ die het huis bestiert waar Offred woont is Serena Joy, een ex-TV-persoonlijkheid;
• ‘The Guardians’: de bewakers die erop moeten toezien dat iedereen zich houdt aan de (strenge) wetten;
• ‘The Aunts’: oudere dames die jonge, nog vruchtbare vrouwen trainen voor een leven als ‘handmaid’, een vrouw die een kind mag baren voor een ‘Commander’ en een ‘Wife’ (zoals Aunt Lydia, Aunt Elizabeth, Aunt Sara);
• ‘The Handmaids’: jonge, nog vruchtbare vrouwen die getraind zijn om te dienen als ‘baar’moeder voor een mogelijk kind van een ‘Commander’ en een ‘Wife’. Zij hebben namen gekregen die verwijzen naar de naam van hun ‘Commander’: Offred, Ofglen, Ofwarren.

Website:

http://margaretatwood.ca/

Film:

‘The Handmaid’s Tale’ is in 1990 voor de bioscoop verfilmd.
Later werd er een nog succesvoller serie voor de TV van gemaakt die drie seizoenen duurde.

 

Overig:

De roman ‘The Handmaid’s Tale’ is bewerkt tot een opera en tot een ballet.

Link naar pagina over auteur

-->Informatie over Margaret Atwood.

Leessuggesties:

Als je dit een mooi boek vond, zou je ook kunnen lezen:
• The Testaments van Margaret Atwood
• Nineteen Eighty-four (1984) van George Orwell
• On the Beach van Nevil Shute

 

Citaat:

‘Tell, rather than write, because I have nothing to write with and writing is in any case forbidden. But if it’s a story, even in my head, I must be telling it to someone.’ (p.37)

Vragen over het boek:

1. Waardoor is deze maatschappij zo geworden als hij nu is? Geef meerdere redenen voor het ontstaan van Gilead.
2. Hoe ontwikkelt de relatie zich tussen Offred en de Commander? Vind je dat Offred deze ontwikkeling op de best mogelijke manier beïnvloedt?
3. Geef aan op welke manieren de overheid erin slaagt de (voornamelijk) vrouwelijke bevolking onder de duim te houden.
4. Wat is de functie van het laatste hoofdstuk in het boek? Vind je dit een bevredigend einde? Waarom (niet)?