The Nellie, a cruising yawl, swung to her anchor without a flutter of the sails, and was at rest. The flood had made, the wind was nearly calm, and being bound down the river, the only thing for it was to come to and wait for the turn of the tide.
The sea-reach of the Thames stretched before us like the beginning of an interminable waterway. In the offing the sea and the sky were welded together without a joint, and in the luminous space the tanned sails of the barges drifting up with the tide seemed to stand still in red clusters of canvas sharply peaked, with gleams of varnished spirit. A haze rested on the low shores that ran out to sea in vanishing flatness. The air was dark above Gravesend, and farther back still seemed condensed into a mournful gloom, brooding motionless over the biggest, and the greatest, town on earth.
The Director of Companies was our captain and our host. We four affectionately watched his back as he stood in the bows looking to seaward. On the whole river there was nothing that looked half so nautical. He resembled a pilot, which to a seaman is trustworthiness personified. It was difficult to realize his work was not out there in the luminous estuary, but behind him, within the brooding gloom.
Between us there was, as I have already said somewhere, the bond of the sea. Besides holding our hearts together through long periods of separation, it had the effect of making us tolerant of each other's yarns – and even convictions. The Lawyer – the best of old fellows – had, because of his many years and many virtues, the only cushion on deck, and was lying on the only rug. The Accountant had brought out already a box of dominoes, and was toying architecturally with the bones. Marlow sat cross-legged right aft, leaning against the mizzen-mast. He had sunken cheeks, a yellow complexion, a straight back, an ascetic aspect, and, with his arms dropped, the palms of hands outwards, resembled an idol. The director, satisfied the anchor had good hold, made his way aft and sat down amongst us. We exchanged a few words lazily. Afterwards there was silence on board the yacht. For some reason or other we did not begin that game of dominoes. We felt meditative, and fit for nothing but placid staring. The day was ending in a serenity of still and exquisite brilliance. The water shone pacifically; the sky, without a speck, was a benign immensity of unstained light; the very mist on the Essex marsh was like a gauzy and radiant fabric, hung from the wooded rises inland, and draping the low shores in diaphanous folds. Only the gloom to the west, brooding over the upper reaches, became more sombre every minute, as if angered by the approach of the sun.

© Penguin Random House Company, 1973

Vijf zeelieden zitten aan boord van hun schip, de Nellie, te wachten tot het tij weer hoog wordt; ze kunnen pas bij vloed de Thames verlaten. Ze besluiten elkaar verhalen te vertellen. Marlow begint als eerste met zijn verhaal.
Marlow wilde altijd meer weten van het onbekende hart van Afrika. Daarom solliciteert hij via zijn tante bij een handelsmaatschappij die een kantoor in Londen en in Brussel heeft. Men raadt het hem af, maar Marlow besluit kapitein te worden op een rivierboot die vanuit de monding van de Congo rivier naar het hart van het land vaart.
Per schip doet hij er dertig dagen over om de monding van de Congo te bereiken. Maar om zijn boot te bereiken moet hij nog 200 mijl verder het land in. Op de reis daarheen ontmoet hij slaven: zwaar mishandeld, getraumatiseerd, sommigen stervend. Marlow hoort veel over Mr Kurtz, volgens de handelsmaatschappij de allerbeste handelaar die ze ooit hebben gehad. Hij zal Kurtz ontmoeten wanneer hij in het hart van het land is. Kurtz koopt daar in het binnenland van Congo ivoor, wat hij via de rivier laat vervoeren naar de oceaan en vandaaruit naar Europa.
Wanneer Marlow dieper het land intrekt en uiteindelijk met zijn schip verder de Congo rivier op kan varen, ontmoet hij zwarte en blanke mensen die hoe langer hoe verder van de beschaving verwijderd zijn: de blanken zijn zonder uitzondering wreed en gewelddadig, de zwarten zijn niet meer dan arme slaven, hongerig en ziekelijk. Als Marlow dichter bij de handelspost van Kurtz komt, realiseert hij zich tenslotte wat er hier allemaal gebeurd moet zijn.

ERK Niveau:

C1

Schrijver:

Joseph Conrad

Jaar van uitgave:

1899

Aantal pagina's:

111

Tijd waarin het verhaal zich afspeelt:

De korte roman beschrijft een verhaal ergens in de periode 1850 – 1900.

Plaats van handeling:

Afrika, Congo en voor een klein deel België (Brussel) en de UK (Londen)

Bijzonderheden:

Een novelle in 3 hoofdstukken.
In het Nederlands heet het boek ‘Hart der duisternis’.

IS HET BOEK VOOR JOU INTERESSANT?

Op het eerste gezicht lijkt ‘Heart of Darkness’ een avonturenroman over een man die met gevaar voor eigen leven de diepste jungle van Afrika intrekt. Maar dat is maar schijn; het verhaal is een psychologische roman: de hoofdpersoon komt vooral veel over zichzelf en over de mens in het algemeen te weten. Door zijn tocht door het oerwoud komt de hoofdpersoon – en met hem de lezer – veel te weten over kolonialisme, slavernij, uitbuiting, maar ook over krankzinnigheid en instabiliteit. Een ongemakkelijk thema.

WAT MOET JE WETEN?

‘Heart of Darkness’ gaat over de nadagen van de koloniale uitbuiting. Engeland, Frankrijk, Italië, België, Duitsland, Spanje, Portugal en Nederland zouden nog een korte tijd hun ‘overzeese gebiedsdelen’ kunnen uitbuiten. Dat gebeurt ook in deze roman: Congo was van de Belgen die daar alles roofden wat ze maar konden pakken. Voor dat roven hadden ze mensen nodig die bereid waren hun normen en waarden opzij te zetten door in een vreemde wereld mensen als slaven uit te buiten en zo de rijkdommen van het gebied te stelen.

DE TAAL

De roman werd lang geleden geschreven. Dat blijkt ook uit de taal. De woorden zijn vaak lastig, de zinnen en de alinea’s zijn vaak lang en er zijn weinig dialogen. Toch is de taal bij Conrad in de regel gemakkelijker dan het verhaal.

DE TAAL EN HET VERHAAL

‘Heart of Darkness’ is een lastig te lezen boek. In eerste instantie lijkt het op een avonturenverhaal zoals die veel vaker werden verteld in de negentiende en aan het begin van de twintigste eeuw. Lezers waren zeer geïnteresseerd in nieuwe werelden en de verslagen van ooggetuigen waren vaak de enige mogelijkheden om daar iets over te horen. Conrad schreef over het onbekende Afrika en over Azië, maar vóór en na hem waren er meer schrijvers die dat deden, zoals Sir Henry Rider Haggard, James Hilton en C.S. Forester. Deze schrijvers benadrukten echter meestal meer het avontuurlijke van deze continenten. Conrad gebruikt de tocht naar het hart van deze onbekende wildernis als een tocht naar de innerlijke, individuele hel van een mens die door de razend makende eenzaamheid een duivel is geworden; daardoor is ‘Heart of Darkness’ zo’n belangrijk, maar ook zo’n moeilijk boek.
De taal is voor veel lezers wellicht een probleem. De woorden zijn verouderd, de zinnen en de alinea’s zijn lang, er zijn weinig dialogen. Daar komt nog bij dat het perspectief lastig is: wie vertelt dit deel van het verhaal eigenlijk, wat lezen we precies, is dit wel ‘de’ waarheid?
Op grond van deze eigenschappen is Heart of Darkness een roman met een literair niveau C 5e en een taal-(ERK-)niveau C1.

Schrijfstijl:

Conrad is als schrijver vooral betrokken bij de menselijke geest. Zo lijkt ‘Heart of Darkness’ in eerste instantie een verhaal over donker Afrika, terwijl het juist een onderzoek is naar de duisternis in een mens. Conrad deed dit meestal met zijn verhalen; een verhaal gaat vrijwel nooit om het verhaal zelf, maar vrijwel altijd om de karakterontwikkeling. Die karakters worden op hun beurt vaak dan wel weer gecorrumpeerd door hun omgeving. Dit maakt de romans van Conrad vaak moeilijk te lezen, maar veel minder tijdloos dan veel van zijn tijdgenoten.
De stijl van Conrad zou later worden nagevolgd door auteurs als Virginia Woolf, William Faulkner, J.M. Coetzee en Paul Auster.

Actie:

Het verhaal kent weinig actie. We horen dat er iets afschuwelijks is gebeurd diep in het oerwoud. En langzamerhand lezen we hoe Marlow dieper de wildernis in gaat en daarbij hoe langer hoe meer ellende ziet: zwarten die honger hebben, die mishandeld zijn, die gemarteld zijn en die gedood zijn. Maar alle actie hebben we – net als Marlow – van horen zeggen. Marlow hoort wel – opnieuw van anderen – dat Kurtz het heeft over ‘the horror, the horror’, maar wat die horror precies is, komen we niet echt te weten. Uiteindelijk is dit de meest angstaanjagende manier om over horror te schrijven; William Shakespeare en andere talentvolle schrijvers deden dat ook al op deze manier.

Tijd:

Het verhaal begint zo rond de eeuwwisseling, het jaar 1899. Dan vertelt Marlow het eigenlijke verhaal en dat speelt zich een aantal jaren eerder af. Er worden geen jaartallen genoemd, maar het is duidelijk dat de gebeurtenissen al een paar jaar eerder hebben plaatsgevonden: de wereld was minder goed verkend, het vervoer per schip naar Afrika duurde nog heel lang en mensen in het hart van Afrika leefden zeer geïsoleerd.
Het verhaal wordt chronologisch verteld (maar het kan ook als een serie flashbacks worden gelezen).

Plaats:

Het verhaal wordt verteld aan boord van een schip, de ‘Nellie’, dat in de monding van de Thames ligt. Van daaruit gaat de handeling naar Brussel waar Marlow zijn opdracht krijgt om Kurtz te zoeken. Dan gaat het verhaal naar de eigenlijke plaats van handeling: de tocht door Congo naar het hart van de jungle (‘the heart of darkness’), waar Kurtz zijn schrikbewind uitoefent. Van de monding van de Thames gaan de handelingen dus naar de monding van de Congo rivier, waar een vergelijking tussen de ‘duisternis’ van de oorsprong van de Congo en die van de Thames (in een ver verleden) voor de hand ligt.

Verhaallijn:

Er is een verhaallijn, maar die krijgen we pas laat te horen. Eerst vertelt een zeeman, Marlow, dat de monding van de Thames hem doet denken aan de eerste ontdekkingsreizigers die deze rivier opvoeren; eerst waren het allerlei stammen uit Europa, en veel later de Romeinen. Die monding doet hem denken aan de monding van de Congo rivier. En vandaar komt het verhaal terecht bij Mr Kurtz, de eerste blanke man die diep in de wildernis van Afrika een handelspost stichtte en daar rijkdom vergaarde voor een Europese handelsmaatschappij. Maar ook deze verhaallijn is niet de belangrijkste. De verhaallijn waar het om gaat is de tragedie over de teloorgang van een individu dat door zijn eenzaamheid, door zijn vreemde en vijandige omgeving en door tekortkomingen in zijn karakter een bruut wordt die gedoemd is.

Verteller:

De verteller is een onbetrouwbare verteller; hij vertelt zijn verhaal zoals het op hem overkwam. Maar daar komt nog iets onbetrouwbaars bij (uniek in de literatuur op dat moment): Marlow vertelt zijn verhaal aan vier mannen die bij hem op een schip zitten, maar dat verhaal wordt vervolgens weer verteld door één van die vier mannen. Soms vertelt Marlow een deel van het verhaal zoals hij dat ook weer van horen zeggen heeft. Zo horen we soms over de ‘hoofdpersoon’ Kurtz van een anoniem persoon die zijn verhaal aan Marlow vertelt die het weer aan de verteller vertelt.

Hoofdkarakters:

Om hoofdkarakters aan te geven in dit verhaal is nogal lastig. Er komen weinig karakters voor in het boek, en het is de vraag in hoeverre zij hoofdkarakters zijn. Teneinde toch iets meer duidelijkheid te scheppen in dit verhaal, zijn hier een paar namen:
• Charles Marlow: hij is een hoofdpersoon, maar eigenlijk ook weer niet. Hij vertelt het verhaal over zijn tocht naar het binnenland van Afrika. Maar daar blijkt hij niet echt een belangrijke rol te vervullen; hij vertelt slecht het verhaal;
• Mr Kurtz: hij is wel de hoofdpersoon uit de roman, maar vreemd genoeg komt hij er zelf nauwelijks in voor. Het verhaal gaat heel vaak over hem, zonder dat we hem tegenkomen. Het is veelal een verhaal van horen zeggen.

Bijfiguren:

Er zijn enkele bijfiguren, die eigenlijk alleen maar figuranten zijn:
• De vier zeelieden aan boord van de Nellie die naar het verhaal van Marlow luisteren. Eén van hen is de verteller van het verhaal van Marlow (maar hij blijft verder naamloos);
• De Russische assistent – ook naamloos – van Mr Kurtz die vertelt hoe het met Kurtz gaat;
• Een groot aantal slaven en slavinnen op en bij de handelspost van Kurtz.

Website:

http://www.josephconradsociety.org/

Film:

De roman ‘Heart of Darkness’ is meerdere malen bewerkt: voor radio en TV en voor de bioscoop. de beroemdste bewerking van he verhaal is ongetwijfeld de film ‘Apocalypse Now’.

Overig:

Van de roman werden toneeluitvoeringen, TV-bewerkingen en computerspellen gemaakt.
Waarschijnlijk de beroemdste vertolking van ‘Heart of Darkness’ werd gemaakt door Francis Ford Coppola, die het verhaal bewerkte tot een film die zich afspeelde in de jungle van Vietnam, waar een Amerikaanse militair als een tiran heerst tijdens de Vietnamoorlog: ‘Apocalypse Now’ (1979)

Link naar pagina over auteur

-->Informatie over Joseph Conrad.

Leessuggesties:

Als je dit een mooi boek vond, zou je ook kunnen lezen:
• The Good Soldier van Ford Madox Ford
• Lost Horizon van James Hilton
• The Mosquito Coast van Paul Theroux

 

Citaat:

The vision seemed to enter the house with me – the stretcher, the phantom-bearers, the gloom of the forests, the wild crowd of obedient worshippers, the glitter of the reach between the murky bends, the beat of the drum, regular and muffled like the beating of a heart – the heart of a conquering darkness. (p.105)

Vragen over het boek:

1. Verklaar de titel van het boek en geef hierbij meerdere verklaringen voor de titel.
2. Wat is de link tussen de plaats van de Nellie in de Thames-monding en het verhaal van Marlow over de Congo rivier?
3. Hoe verder Marlow het Afrikaanse land binnengaat, hoe naargeestiger de wereld wordt. Geef hiervan een drietal voorbeelden uit het boek en leg uit waarom de sfeer juist hier naargeestiger wordt.
4. Waarom zou Conrad zijn verhaal zo ingewikkeld hebben verteld (met al die verschillende vertellers)? Wordt het verhaal hierdoor volgens jou beter of juist minder? Waarom vind je dat?