There was no possibility of taking a walk that day. We had been wandering, indeed, in the leafless shrubbery an hour in the morning; but since dinner (Mrs Reed, when there was no company, dined early) the cold winter wind had brought with it clouds so sombre, and a rain so penetrating, that further out-door exercise was now out of the question.
I was glad of it: I never liked long walks, especially on chilly afternoons: dreadful to me was the coming home in the raw twilight, with nipped fingers and toes, and a heart saddened by the chidings of Bessie, the nurse, and humbled by the consciousness of my physical inferiority to Eliza, John, and Georgiana Reed.
The said Eliza, John, and Georgiana were now clustered round their mama in the drawing-room: she lay reclined on a sofa by the fireside, and with her darlings about her (for the time neither quarrelling nor crying) looked perfectly happy. Me, she had dispensed from joining the group; saying, ‘She regretted to be under the necessity of keeping me at a distance; but that until she heard from Bessie, and could discover by her own observation, that I was endeavouring in good earnest to acquire a more sociable and childlike disposition, a more attractive and sprightly manner – something lighter, franker, more natural, as it were – she really must exclude me from privileges intended only for contented, happy, little children.’

© Penguin Random House Company / Penguin Classics, 2006

Jane Eyre heeft een moeilijke tijd na de dood van haar ouders. Ze wordt opgevoed door haar strenge tante, Mrs Reed, die Jane tolereert maar die ook duidelijk de voorkeur geeft aan haar drie eigen kinderen. Als Jane later vertrekt naar een kostschool voor weeskinderen, wordt de situatie er niet veel beter op; strenge leraressen maken overdag de dienst uit en ’s avonds is er de eenzaamheid zonder ouders of broers en zussen. De enige echte vriendin van Jane, Helen Burns, is een lief, maar ernstig ziek meisje.
De situatie lijkt iets te verbeteren wanneer Jane zelf lerares kan worden op haar kostschool. Voor het eerst kent ze iets van geluk.
Maar haar leven verandert heel drastisch wanneer ze als gouvernante komt te werken op het landhuis Thornfield Hall. Jane moet lesgeven aan het Franssprekende meisje Adèle Varens, een protegé van de landheer, Mr Rochester.
Jane leeft nu in gelukzalige omstandigheden; het hoofd van de huishouding, Mrs Fairfax, behandelt haar goed, er zijn vriendelijke bedienden en aardig personeel met wie Jane het goed kan vinden. Maar het meest is ze onder de indruk van de mysterieuze en intrigerende Mr Rochester. Hij leeft zonder vrouw, maar hij is wel iemand die door veel vrouwen wordt begeerd (vooral vanwege zijn rijkdom en zijn bezittingen). Jane voelt een zekere jaloezie, maar ze weet ook wel dat een eventuele verbintenis met zo’n rijke en charmante man volkomen uitgesloten is.
Na een tijdje op Thornfield Hall gewoond te hebben ontdekt Jane een groot geheim in het huis. Een geheim dat te maken heeft met Mr Rochester. En met een mysterieuze vrouw die op de zolder van het landhuis woont …

ERK Niveau:

C1

Schrijver:

Charlotte Brontë

Jaar van uitgave:

1847

Aantal pagina's:

466

Tijd waarin het verhaal zich afspeelt:

Eind 18e en begin 19e eeuw

Plaats van handeling:

UK, het platteland

Bijzonderheden:

Een roman in 38 hoofdstukken.
In het Nederlands heet het boek eveneens ‘Jane Eyre’.

IS HET BOEK VOOR JOU INTERESSANT?

Je moet geïnteresseerd zijn in een lastig (qua taal) maar romantisch (qua thematiek) verhaal. ‘Jane Eyre’ is een roman voor gevoelige lezers, met name voor vrouwelijke lezers. Maar het is ook een boek voor goede lezers; alleen een ervaren lezer zal dit boek echt op waarde kunnen schatten. Bovendien is het nogal een dik boek; je moet een echte doorzetter zijn als je het boek helemaal wilt uitlezen. Als je dat dan hebt gedaan, zul je vast en zeker een gelukzalig gevoel krijgen: je hebt zojuist één van de meesterwerken uit de Engelse literatuur leren kennen …

WAT MOET JE WETEN?

Vrouwen in de negentiende eeuw hadden weinig rechten. Weeskinderen hadden dat zo mogelijk nog minder. Dat is de wereld waarover het in ‘Jane Eyre’ gaat. Het zou goed zijn wanneer je je verdiept in de gebruiken en zeden van de negentiende eeuw. Niet alleen was het leven veel trager dan nu; er waren ook veel minder kansen voor de mensen toen, vooral voor kinderen, vrouwen, armen en arbeiders. Eigenlijk waren er weinig kansen voor iedereen – tenzij je een rijke man was.
Negentiende-eeuwse auteurs (zoals George Eliot, Jane Austen, Charles Dickens, Thomas Hardy, Elizabeth Gaskell, Charlotte, Anne en Emily Brontë) stellen dit soort onrechtvaardigheden vaak op een schrijnende, maar eerlijke manier aan de orde.
Jane Eyre, de hoofdpersoon uit de wereldberoemde roman van Charlotte Brontë, is een meid die zich wil ontworstelen aan de onrechtvaardigheid die haar klasse en haar sekse ten deel vallen.

DE TAAL

Het vocabulaire is uiteraard nogal veranderd sinds 1847. De zinnen zijn vaak lang en complex. Dat geldt ook voor de alinea’s. Het leestempo van lezers in de negentiende eeuw was anders dan dat van de lezer van nu: wij zijn gewend aan snelle handelingen, meer schetsmatige beschrijvingen en veel meer spectaculaire acties. Dat alles mist ‘Jane Eyre’.
Desondanks blijft het een zeer leesbaar boek voor een C1-lezer.

DE TAAL EN HET VERHAAL

De taal kan een barrière zijn voor het begrijpen en het waarderen van de roman. De woorden zijn soms verouderd, de zinnen en alinea’s zijn vaak lang en het verhaal ontwikkelt zich langzaam met vrij weinig actie.
Toch is het verhaal goed leesbaar. ‘Jane Eyre’ is een eerlijk verhaal over een jong meisje dat / een jonge vrouw die het heel zwaar heeft. Ze moet belangrijke keuzes maken; die keuzes maakt ze soms samen met mensen die ze vertrouwt, maar nog veel vaker staat ze overal alleen voor. Dat maakt ‘Jane Eyre’ tot zo’n tijdloos verhaal: elke serieuze lezer zal geraakt worden door dit liefdesverhaal. De verhaallijnen zijn zeker niet moeilijk; het probleem zou het tempo en de taal kunnen zijn. Het verhaal neigt soms naar het sentimentele, er komen wel erg veel toevalligheden in voor, maar al met al blijft het een ervaring om deze roman te lezen. Het is terecht al meer dan anderhalve eeuw topliteratuur.
Op basis van deze eigenschappen is ‘Jane Eyre’ een roman met een literair niveau C 4e en een taal-(ERK-)niveau C1.

Schrijfstijl:

Charlotte Brontë beschrijft het verhaal vanuit het hoofdkarakter Jane. Dat maakt het verhaal subjectief en soms onbetrouwbaar, maar aan de andere kant ook heel eerlijk. Het verhaal leest alsof we dagelijks met Jane doormaken wat zij beleeft. Charlotte Brontë schreef het verhaal toen ze eenendertig was; de leeftijd waarop Jane/Charlotte als het ware terugkijkt op – en schrijft over – haar eigen leven van tien jaar – en langer – geleden.

Actie:

De roman ‘Jane Eyre’ kent niet echt veel actie. Toch is het een redelijk spannend verhaal; je leeft mee met de jonge Jane. Eerst wanneer ze in haar pleeggezin woont, daarna op de school en later in de landhuizen waar ze werkt en woont. Echte actie doet zich pas voor als we al heel ver in het verhaal zijn; die vindt plaats wanneer het mysterie rond Mr Rochester zich ontspint.
‘Jane Eyre’ heeft een aantal elementen van een gothic novel; een brand op het mysterieuze landhuis Thornfield Hall, een vreemde vrouw op de zolder, een door de bliksem getroffen boom: het zijn allemaal scenes die we ook zouden kunnen tegenkomen in romans van Mary Wollstonecraft Shelley, Horace Walpole of Bram Stoker.

Tijd:

De roman begint ergens aan het einde van de achttiende eeuw en bestrijkt de periode vanaf de jeugd van Jane Eyre tot aan haar huwelijk aan het begin van de negentiende eeuw. Aan het eind van de roman (in het laatste hoofdstuk dat ‘Conclusion’ heet), schrijft de auteur dat het huwelijk tussen haar en Mr Rochester tien jaar eerder plaatsvond. Ze noemt haar verhaal dan ook: ‘Jane Eyre – An Autobiography’.
Er zijn geen echte tijdsprongen, wel een soort ‘plaatssprongen’; namelijk wanneer Jane ziet hoe wat er ver weg met Mr Rochester aan de hand is. Een beetje onlogisch (maar wel heel spannend).

Plaats:

Het verhaal speelt zich af op het Engelse platteland. De handelingen vinden veel binnenshuis plaats en dan voornamelijk in grote, vaak deftige landhuizen (met namen als ‘Gateshead Hall’, ‘Thornfield Hall’, ‘Moor House’ en ‘Ferndean’).

Verhaallijn:

‘Jane Eyre’ is een romantisch verhaal, het ultieme liefdesverhaal. Sommige deskundigen zien het boek als de voorloper van de keukenmeiden- en doktersroman. Maar daarmee wordt het boek zeker tekortgedaan: Charlotte Brontë had een duidelijke boodschap. Zij wilde benadrukken dat het leven van een jonge vrouw zwaar was in de periode die ze beschrijft: als er geen geld was, had een vrouw eigenlijk geen enkele toekomst. Werk was er vaak wel, maar dat was meestal zwaar en slecht betaald, ondankbaar werk. Kansen op een goed huwelijk waren er nauwelijks. Het was dus maar het beste om lijdzaam af te wachten tot er misschien een jongeman (of anders: een oudere man) langskwam die zo aardig was een huwelijksaanzoek te doen.
Jane Eyre is een vrouw die zich niet bij die situatie neerlegt. Ze wordt verliefd, maar ze stapt niet zo maar in een relatie, onzeker als die is; wordt er na zo’n relatie – lees: verhouding, seksuele verbintenis – dan wel getrouwd?. En als ze weet dat de man van haar dromen van haar houdt, is ze in staat om zelf de stoute schoenen aan te trekken en de eerste stappen te ondernemen. Ze is een vrouw die zelf wil kiezen en haar eigen eisen wil stellen.
Dat is dan ook tevens de verhaallijn van ‘Jane Eyre’: een jonge vrouw die ondanks de beperkte mogelijkheden die ze heeft, het geluk in haar leven wil vinden. Weliswaar door een goed huwelijk te sluiten, maar dat was vrijwel de enige mogelijkheid op zekerheid voor een vrouw in de negentiende eeuw.

Verteller:

Jane vertelt haar eigen verhaal. Het ik-perspectief is een onbetrouwbaar perspectief, een subjectieve visie op haar leven. Maar dat is ook de bedoeling; op deze manier kan de auteur duidelijk maken hoe een karakter ervaart hoe het is om in moeilijke omstandigheden op te groeien en te werken. Het perspectief is weliswaar onbetrouwbaar, maar Jane Eyre vertelt pas jaren later, als ze al veel jaren getrouwd is, haar levensverhaal. Die afstand maakt het verhaal geloofwaardiger.
‘Jane Eyre’ heeft veel autobiografische elementen: Charlotte Brontë was ook gouvernante, ook zij had weinig geld en nauwelijks kansen op geluk, en ook zij was verliefd op haar werkgever. Maar daar houden de overeenkomsten op: Charlotte trouwde wel, maar ze stierf nog voordat haar eerste kind geboren kon worden.

Hoofdkarakters:

De belangrijkste karakters van de roman zijn:
• Jane Eyre: de jongedame van de titel van de roman. Ze wordt na de dood van haar ouders door haar tante in huis genomen (zeer tegen diens zin); ze gaat daarna naar een weeshuis, waar ze leerling is en later onderwijzeres wordt. Op haar achttiende gaat ze werken als gouvernante op het landhuis van Mr Rochester;
• Mr Rochester: een ongeveer 40-jarige rijke landeigenaar, de heer van Thornfield Hall. Hij heeft veel gereisd en hij is weinig op zijn landgoed. Mr Rochester is een succesvolle en rijke man, maar wel iemand met een groot geheim;
• St John Rivers: een geestelijke. Hij komt uit een adellijke familie; de vader van St John koos ervoor om een (eenvoudige) dorpsdominee te worden. St John volgt hem in die roeping. Hij woont (tijdelijk) in zijn vaders pastorie (Moor House) met zijn twee zussen, waar hij Jane ook een tijd laat wonen.

Bijfiguren:

Er zijn vrij veel minor characters in ‘Jane Eyre:
In Gateshead Hall:
• Mrs Sara Reed: de tante die Jane in huis neemt na de dood van haar ouders. Jane heeft een zwaar leven bij haar in huis. De tante (een weduwe) heeft drie kinderen, die het allemaal beter hebben dan Jane (en die dat ook laten merken). Mrs Reed is de vrouw van de broer van Jane’s moeder; dus een echte bloedband is er niet tussen die twee;
• Eliza, John (‘Jack’) en Georgiana Reed: de kinderen van Mrs Reed;
• Bessie Leaven: een bediende in het huis van Mrs Reed; een lieve maar strenge vrouw;
• Miss Martha Abbott: een hulpje van Bessie;
• Mr Lloyd: een apotheker.
Op Lowood School:
• Mr Rev. Robert Brocklehurst: een geestelijke. Hij is tevens de directeur van de school (waar hij niet al te vaak komt, overigens);
• Miss Miller: een (hoofd)docente (super intendant);
• Miss Maria Temple: een aardige docente;
• Miss Scatcherd: een minder aardige docente;
• Madame Pierrot: de docente Frans;
• Helen Burns: een schoolvriendin van Jane;
• Mary Ann Wilson: een schoolvriendin van Jane.
In Thornfield Hall:
• Mrs Fairfax: de huishoudster in Thornfield Hall;
• Adèle (Adela) Varens: een Frans meisje, de protegee (‘the ward’) van Mr Rochester. Zij is de leerling van Jane als deze op Thornfield Hall als gouvernante gaat werken;
• Leah, Sophie, John en diens vrouw: bedienden in Thornfield Hall;
• Grace Poole: de naaister;
• Miss Blanche Ingram: een knappe, rijke jongedame;
• Miss Mary Ingram: de stille zuster van Miss Blanche;
• The Dowager Lady Ingram: de moeder van Blanche en Mary;
• Lord Ingram, Theodore Ingam, Lady Lynn, Mrs Eshton, Amy Eshton, Louisa Eshton, Mrs Co-lonel Dent, Colonel Dent, Henry Lynn, Frederick Lynn, Mr Eshton: allemaal kennissen van Mr Rochester;
• Mr Richard Mason: een plantage-eigenaar uit Kingston, Jamaica;
• Mrs Bertha Mason: de zuster van Mr Mason;
In Moor House:
• Diana en Mary Rivers: de zusters van St John, de tijdelijke bewoners van Moor House;
• Hannah: de bediende van de (oude) predikant Rivers;
• Miss Rosamond Oliver: de jonge dochter van de belangrijkste edelman uit de parochie van St John Rivers.

Website:

http://www.online-literature.com/brontec/

Film:

Er zijn meerdere verfilmingen van ‘Jane Eyre’ geweest in de loop der jaren; wel meer dan 20 (de eerste was al in 1910) …

Overig:

Er zijn verscheidene TV-series van ‘Jane Eyre’ gemaakt. Veel romans en verhalen zijn geïnspireerd door het verhaal van Charlotte Brontë. Charlotte Brontë noemde haar roman: ‘Jane Eyre – An Autobiography’.

Link naar pagina over auteur

-->Informatie over Charlotte Brontë.

Leessuggesties:

Als je dit een mooi boek vond, zou je ook kunnen lezen:
• Agnes Grey van Anne Brontë
• Pride and Prejudice van Jane Austen
• The Wide Sargasso Sea van Jean Rhys

Citaat:

‘As I exclaimed ‘Jane! Jane! Jane!’ a voice – I cannot tell whence the voice came, but I know whose voice it was – replied, ‘I am coming: wait for me …’ (p.461)

Vragen over het boek:

1. Leg uit wat het grote geheim van Mr Rochester is. Vind je dat hij zelf schuld heeft aan wat hem overkomen is? Waarom vind je dat?
2. Wat vind je van één van de hoogtepunten van de roman: het moment dat St John Rivers zijn laatste gesprek met Jane Eyre heeft? Of zijn er meer hoogtepunten in dit verhaal? Welke zijn dat dan en waarom vind je dat hoogtepunten?
3. Er zijn nogal wat toevalligheden in het boek. Kies een tweetal uit en leg uit wat het toeval hier is en wat jij als lezer daarvan vindt.
4. Wat zou de reden kunnen zijn van het enorme succes van ‘Jane Eyre’: zoveel fanatieke lezers door de eeuwen heen, zoveel bioscoop- en TV-verfilmingen. Geef een drietal voorbeelden uit het verhaal die volgens jou hebben bijgedragen aan het succes van de roman.