Call me Ishmael. Some years ago – never mind how long precisely – having little or no money in my purse, and nothing particular to interest me on shore, I thought I would sail about a little and see the watery part of the world. It is a way I have of driving off the spleen and regulating the circulation. Whenever I find myself growing grim about the mouth; whenever it is a damp, drizzly November in my soul; whenever I find myself involuntarily pausing before coffin warehouses, and bringing up the rear of every funeral I meet; and especially whenever my hypos get such an upper hand of me, that it requires a strong moral principle to prevent me from deliberately stepping into the street, and methodically knocking people’s hats off – then, I account it high time to get to sea as soon as I can. This is my substitute for pistol and ball. With a philosophical flourish Cato throws himself upon his sword; I quietly take to the ship. There is nothing surprising in this. If they but knew it, almost all men in their degree, some time or other, cherish very nearly the same feelings towards the ocean with me.
There now is your insular city of the Manhattoes, belted round by wharves as Indian isles by coral reefs – commerce surrounds it with her surf. Right and left, the streets take you waterward. Its extreme downtown is the battery, where that noble mole is washed by waves, and cooled by breezes, which a few hours previous were out of sight of land. Look at the crowds of water-gazers there.
Circumambulate the city of a dreamy Sabbath afternoon. Go from Corlears Hook to Coenties Slip, and from thence, by Whitehall, northward. What do you see? – Posted like silent sentinels all around the town, stand thousands upon thousands of mortal men fixed in ocean reveries. Some leaning against the spiles; some seated upon the pier-heads; some looking over the bulwarks of ships from China; some high aloft in the rigging, as if striving to get a still better seaward peep. But these are all landsmen; of week days pent up in lath and plaster – tied to counters, nailed to benches, clinched to desks. How then is this? Are the green fields gone? What do they here?

© Oxford University Press, 1920

Ishmael is een matroos die een aantal jaren op de koopvaardij heeft gevaren. Nu wil hij wel eens iets avontuurlijkers. Hij gaat naar een havenstad waar veel walvisvaarders zijn, New Bedford. Daar ontmoet hij de eigenaardige harpoenier Queequeg, een eilandbewoner (en ooit kannibaal). Samen besluiten ze af te reizen naar het eiland Nantucket, waar de beste walvisvaarders zijn.
In de haven van Nantucket monsteren ze aan bij de Pequod, het schip van Captain Ahab. Die kapitein krijgen ze pas te zien wanneer ze al een tijdje onderweg zijn. Van Ahab horen ze dat het zijn bedoeling is om de witte walvis, genaamd Moby Dick, te zoeken en te doden. Deze Moby Dick is de enorme walvis die Ahab bij de vorige reis zijn been heeft afgerukt.
De Pequod en haar bemanning trekt over de oceanen om die ene, reusachtige, witte walvis die men Moby Dick noemt, te vinden en te doden. Een zoektocht die tot rampspoed zal leiden …

ERK Niveau:

C2

Schrijver:

Herman Melville

Jaar van uitgave:

1851

Aantal pagina's:

583

Tijd waarin het verhaal zich afspeelt:

1800–1850

Plaats van handeling:

USA, Nantucket, de oceanen

Bijzonderheden:

Een roman in 135 hoofdstukken, waarbij fictie wordt afgewisseld door non-fictie.
De officiële titel van de roman was oorspronkelijk 'Moby Dick; Or, The Whale'.
In het Nederlands heet het boek ‘Moby Dick’.

IS HET BOEK VOOR JOU INTERESSANT?

Veel mensen kennen het verhaal van ‘Moby Dick’: de witte reuzenwalvis die wordt opgejaagd door een krankzinnige zeekapitein. Sommige woorden en gebeurtenissen zijn gaan behoren tot de wereldliteratuur en tot de wereldverhalen. Captain Ahab wordt geciteerd in popsongs (van Bob Dylan, en van de band Mastodon, bijvoorbeeld), een popartiest noemde zich naar het boek (Moby) en talloze verhalen en films citeren (delen van) het verhaal. Hoewel het verhaal ook sterk op Bijbelse verhalen leunt (Jona in de walvis, psalmdichters en profeten over grote vissen), inspireerde de roman latere griezelfilms over grote vissen (zoals ‘Jaws’).
Voor middelmatige lezers is ‘Moby Dick’ een nauwelijks te nemen hindernis; voor geoefende lezers die de Engelstalige literatuur beter willen leren kennen is het een unieke leeservaring.

WAT MOET JE WETEN?

Voor ‘Moby Dick’ is het mooi als je al iets weet over grote vissen en de jacht daarop, vooral in verhalen waarin deze vissen voorkomen (Bijbelse verhalen, verhalen uit de Griekse en Romeinse mythologie).
Verder is het goed om je enigszins in te lezen in de geschiedenis van het walviseiland Nantucket: dit was de plaats waarvandaan de eerste Amerikaanse walvisvaarders voeren; eerst langs de Amerikaanse oostkust, daarna naar de Noordpool, later naar de Zuidpool.
Melville kent zijn klassiekers: hij citeert en noemt regelmatig Engelstalige schrijvers als Coleridge (‘The Rime of the Ancient Mariner‘), Shakespeare, Milton en Shelley. Maar ook schrijft hij een soort literatuur die verwant is aan zijn land- en tijdgenoten Poe, Hawthorne, Thoreau en Whitman .
Over schepen en walvissen hoef je verder weinig te weten: Melville weet daar alles van en hij vertelt uitvoerig wat hij weet.

DE TAAL

Qua taal is ‘Moby Dick’ een erg moeilijk boek. De taal is oud (de roman stamt uit 1851), de beschrijvingen zijn lang en soms langdradig en de alinea’s zijn ook lang met weinig dialogen.
Toch is de roman zeker de moeite waard om te lezen qua taal: het vocabulaire is bijzonder gevarieerd en Melville schrijft een prachtig Engels. Zijn manier van schrijven heeft veel auteurs na hem beïnvloed (ondanks het feit dat de roman oorspronkelijk geen commercieel succes was).

DE TAAL EN HET VERHAAL

De roman ‘Moby Dick’ is lastig te lezen. Het is enerzijds een behoorlijk dik boek en anderzijds is het over-informatief qua onderwerp. Melville vertelt via de matroos Ishmael heel veel over negentiende-eeuwse schepen en de (zeil)scheepvaart uit die tijd. Maar ook komt de lezer alles te weten over de walvisvaart, over soorten walvissen en over de producten die van dode walvissen worden gemaakt.
Dat alles lijkt een heel saai geheel. Maar dat is maar gedeeltelijk waar. ‘Moby Dick’ gaat vooral over een bezetene, een kapitein die niets anders wil dan een grote walvis doden. Een walvis die hem een been heeft afgerukt en die niet te vinden lijkt, laat staan te vangen, te harpoeneren of te doden. Daarvoor offert Captain Ahab als het nodig is alles op: zijn leven, maar ook dat van zijn complete bemanning. Met name door het karakter van kapitein Ahab is ‘Moby Dick’ een meeslepend boek, een onvergetelijk literair werk: moeilijk en vaak over-informatief, maar ook intrigerend en zo nu en dan razend spannend.
Op grond van deze eigenschappen is ‘Moby Dick’ een roman met een literair niveau C 6e en een taal-(ERK-)niveau C2.

Schrijfstijl:

De verteller van het verhaal, Ishmael, is een uitstekende verteller. Hij weet het verhaal van het schip de Pequod, haar kapitein Ahab en de witte walvis Moby Dick, heel spannend te vertellen. Maar tegelijkertijd is hij heel informatief: Ishmael vertelt over allerhande zaken die met de scheepvaart en de walvisvangst te maken hebben. (Overigens is het vaak onduidelijk of de feitelijke informatie van Ishmael of van een auctoriale verteller komt.)
Maar die uitvoerige en informatieve schrijfstijl zijn niet genoeg om van deze roman een uniek werk te maken.
Het bijzondere van dit verhaal is de schrijfstijl: de verteller weidt uit over van alles en nog wat. Niet alleen vertelt hij een avontuur en maakt hij dat concreter met exacte informatie, maar hij verwoordt ook continu zijn gevoelens: van blijdschap, vriendschap, angst, bezorgdheid en rusteloosheid. Zo krijgt de lezer een beeld van een mens van vlees en bloed die in leven probeert te blijven in levensbedreigende situaties.
De roman is goed te lezen, ondanks de overdaad aan informatie. Melville is een zeer deskundige en boeiende schrijver, die in zijn meesterwerk ‘Moby Dick’ alles op literair gebied uit de kast haalt. (Hoewel dat in zijn tijd totaal niet gewaardeerd werd.) Het einde van de roman is bijzonder spannend, de rest van de roman kent ook heel veel saaie gedeelten.

Actie:

‘Moby Dick’ is een verhaal met de nodige actie, ondanks de vele uitweidingen. Verklaringen en bespiegelingen worden vaak afgewisseld door verhalen over havens, exotische eilanden, stormen op zee en het jagen op walvissen.

Tijd:

‘Moby Dick’ speelt zich ergens af in de eerste helft van de negentiende eeuw. Het verhaal neemt een aantal maanden in beslag. Het wordt verteld als één lange, chronologische flashback: het is de zeeman Ishmael die alles zelf (als enige) heeft meegemaakt.

Plaats:

‘Moby Dick’ begint in de Verenigde Staten, in de walvisplaatsen New Bedford en Nantucket. Maar al snel verplaatst de actie zich naar de oceanen: eerst naar de Atlantische Oceaan en daarna naar de Indische Oceaan. De climax vindt plaats in de Pacific, de Stille Zuidzee.

Verhaallijn:

‘Moby Dick’ is een roman over een speurtocht, een odyssee naar een monsterlijk grote walvis. Maar het is tegelijkertijd ook een zoektocht naar de zin van het leven, naar werk en passie, naar goed of slecht leven, naar beschaving en chaos, naar geloof en bijgeloof.
De roman is erg complex, waardoor het moeilijk is om één verhaallijn aan te geven.

Verteller:

De verteller van ‘Moby Dick’ is Ishmael, een zeeman. Hij gaat naar zee om geld te verdienen, maar ook omdat hij het een belangrijke baan vindt: matroos zijn is beter en eervoller dan stuurman of kapitein, of passagier (vindt hij). Op het gebied van de zee- en walvisvaart is Ishmael zeer deskundig: hij kan veel waardevolle informatie geven over allerlei onderwerpen die met de zee- of walvisvaart te maken hebben.
Maar Ishmael is ook een onbetrouwbare verteller: hij was ooggetuige van de gebeurtenissen uit het verhaal en hij vertelt wat hij heeft meegemaakt. Maar soms is hij ook onwetend over beweegredenen van bepaalde karakters en hij is maar een gewone matroos die moet doen wat hem wordt opgedragen.
Behalve Ishmael lijkt het alsof er zo nu en dan andere vertellers aan het woord zijn. Zoals een auctoriale verteller die nu eens objectief en dan weer subjectief vertelt. Ook zijn er veel fragmenten waarbij het lijkt alsof er een toneelstuk is opgeschreven: er zijn solliloquys zoals in een tragedie van Shakespeare (denk aan Macbeth en Hamlet). Tenslotte lijkt het soms alsof de Amerikaanse negentiende-eeuwse dichter Walt Whitman zijn verhalende gedichten voordraagt: zulke fragmenten lijken op gedichten uit Whitmans bundel ‘Leaves of Grass’.

Hoofdkarakters:

De hoofdkarakters in ‘Moby Dick’ zijn:
• ‘Ishmael’: de ik-verteller van het verhaal. Hij stelt zich als zodanig voor aan de lezer: ‘Call me Ishmael.’ Hij is een zeeman die tot aan zijn eerste walvisvaart alleen nog maar op de koopvaardij heeft gevaren;
• Captain Ahab: de kapitein van de walvisvaarder Pequod;
• Queequeg: een harpoenier die Ishmael in New Bedford ontmoet; deze eilandbewoner (en ooit koppensneller en kannibaal) is de beste vriend van Ishmael;
• Moby Dick: de grote, witte walvis. Eigenlijk niet een echt ‘karakter’, maar wel één van de hoofdfiguren van het verhaal (hoewel hij zich pas heel laat in het verhaal voor het eerst laat zien).

Bijfiguren:

‘Moby Dick’ heeft een aantal bijfiguren. De belangrijkste daarvan zijn:
• Captain Peleg: een oud-kapitein uit Nantucket en mede-eigenaar van de Pequod;
• Captain Bildad: een oud-kapitein uit Nantucket en ook mede-eigenaar van de Pequod;
• Mr. Starbuck: the first mate, een stuurman uit Nantucket. Hij is al iets ouder en hij durft Captain Ahab soms commentaar te geven;
• Mr. Stubb: the second mate, een milde en meegaande stuurman uit Cape Cod;
• Mr. Flask: the third mate. De jongste van de officieren. Hij komt van het eiland Martha’s Vineyard;
• De harpoeniers Tashtego, een Amerikaanse Indiaan, Ahasuerus Daggoo, een Afrikaan, en Fedallah, een Filippino, ook wel The Parsee genaamd).

Website:

http://www.melville.org/

Film:

‘Moby Dick’ is meerdere malen verfilmd (1930, 1956, 1971, 1978, 2010). De beroemdste versie is die met de acteur Gregory Peck als Captain Ahab.

Overig:

De roman ‘Moby Dick’ heeft geleid tot heel veel verhalen, hoorspelen, films, toneelversies, opera’s, computerspellen. Bovendien zijn er veel fragmenten en karakters uit de roman wereldberoemd geworden. Een horrorfilm als ‘Jaws’ is duidelijk gebaseerd op ‘Moby Dick’. De beroemde koffiehuizenketen ‘Starbucks’ is genoemd naar de eerste stuurman van de ‘Pequod’, Mr. Starbuck.
Het verhaal heeft ook veel (pop)artiesten geïnspireerd. Zo maakte de Amerikaanse metal band Mastodon een album, ‘Leviathan’, losjes gebaseerd op het verhaal van Moby Dick. De techno-/house zanger/componist Moby heeft zijn naam overgenomen (en hij zegt ook een directe nazaat van Herman Melville te zijn).

Link naar pagina over auteur

-->Informatie over Herman Melville.

Leessuggesties:

Als je dit een mooi boek vond, zou je ook kunnen lezen:
• Narrative of Arthur Gordon Pym of Nantucket van Edgar Allan Poe
• ‘Lord Jim’ van Joseph Conrad
• Cloud Atlas van David Mitchell

Citaat:

Petrified by his aspect, and still more shrinking from the fiery dart that he held, the men fell back in dismay, and Ahab again spoke:
‘All your oaths to hunt the White Whale are as binding as mine; and heart, soul, and body, lungs and life, old Ahab is bound. And that ye may know to what tune this heart beats: look ye here; thus I blow out the last fear?’ And with one blast of his breath he extinguished the flame. (p.516)

Vragen over het boek:

1. ‘Moby Dick’ wordt vaak een episch zeeverhaal genoemd. Ben je het hiermee eens? Maak je antwoord duidelijk aan de hand van een aantal fragmenten uit de tekst.
2. Wat is volgens jou het sterke of zwakke van de vele uitweidingen in de roman (zoals over de walvisvaart, de walvis, het zeilschip, enzovoort)?
3. Welk karakter vind je het beste tot zijn recht komen: Captain Ahab, Ishmael of Queequeg? En waarom vind je dat?
4. Vergelijk ‘Moby Dick’ met een roman uit de negentiende eeuw of met een roman over een (fanatieke) zoektocht of reis. Geef aan wat de overeenkomsten en de verschillen zijn.