‘What you looking at me for?
I didn’t come to stay …’

I hadn’t so much forgot as I couldn’t bring myself to remember. Other things were more important.

‘What you looking at me for?
I didn’t come to stay …’

© Penguin Random House Company, 1990

Whether I could remember the rest of the poem or not was immaterial. The truth of the statement was like a wadded-up handkerchief, sopping wet in my fists, and the sooner they accepted it the quicker I could let my hands open and the air would cool my palms.

‘What you looking at me for . . . ?’

The children’s section of the Colored Methodist Episcopal Church was wiggling and giggling over my well-known forgetfulness.
The dress I wore was lavender taffeta, and each time I breathed it rustled, and now that I was sucking in air to breathe out shame it sounded like crepe paper on the back of hearses.
As I’d watched Momma put ruffles on the hem and cute little tucks around the waist, I knew that once I put it on I’d look like a movie star. (It was silk and that made up for the awful color.) I was going to look like one of the sweet little white girls who were everybody’s dream of what was right with the world. Hanging softly over the black Singer sewing machine, it looked like magic, and when people saw me wearing it they were going to run up to me and say, ‘Marguerite [sometimes it was ‘dear Marguerite’], forgive us, please, we didn’t know who you were,’ and I would answer generously, ‘No, you couldn’t have known. Of course I forgive you.’

De Afro-Amerikaanse schrijfster Maya Angelou vertelt in dit eerste deel van haar autobiografie hoe haar leven verliep van haar derde tot haar zestiende levensjaar. Toen haar ouders in Los Angeles scheidden, werden Maya en haar één jaar oudere broer Bailey zonder begeleiding op de bus gezet, om verder te worden opgevoed door hun oma in een dorpje op het achtergebleven platteland van Arkansas. Deze oma, ‘Momma’, doet wat ze als haar plicht beschouwt: ze voedt de kinderen keurig op tot fatsoenlijke en godvrezende kinderen en later pubers. Het leven in Arkansas is niet echt zwaar voor de kinderen: ze wonen in een beschermd milieu bij een keurige oma die een levensmiddelenwinkeltje heeft, een oma die veel naar de kerk gaat en die diepgelovig is en een oma die bovendien erg wordt gewaardeerd door haar dorpsgenoten.
Maar later verandert hun leven totaal. Eerst haalt hun vader Maya en Bailey op en hij brengt ze naar hun biologische moeder in St. Louis. Daar leren ze het leven van de grote stad kennen: een snel en jachtig leven, dicht bij de illegaliteit. En Maya heeft daar een afschuwelijke ervaring.
Nadat ze weer een tijdje bij Momma in Arkansas mogen wonen, gaan ze een paar jaar later opnieuw naar hun biologische ouders. Eerst naar hun moeder in San Francisco, daarna gaat Maya naar haar vader in Zuid-Californië en tenslotte wonen broer en zus opnieuw bij hun moeder, die opnieuw getrouwd is.
En overal liggen gevaren op de loer – vooral voor zwarte jonge mensen.

ERK Niveau:

B2

Schrijver:

Maya Angelou

Jaar van uitgave:

1969

Aantal pagina's:

240

Tijd waarin het verhaal zich afspeelt:

1930-1945

Plaats van handeling:

USA, meerdere plaatsen

Bijzonderheden:

Een autobiografische roman in 36 genummerde hoofdstukken.
In het Nederlands heet het boek ‘Ik weet waarom gekooide vogels zingen’.

IS HET BOEK VOOR JOU INTERESSANT?

Als je wilt weten hoe het was om een zwart meisje te zijn dat opgroeide in de USA in de jaren dertig en veertig van de vorige eeuw, dan moet je zeker ‘I Know Why the Caged Bird Sings’ lezen. Het is een heel eerlijk verhaal, verteld door dat meisje zelf. Dat meisje blijkt later een zeer talentvolle schrijfster te worden. En dat maakt dat het verhaal zo mooi is, een verhaal dat na al die jaren heel boeiend en aangrijpend blijft.

WAT MOET JE WETEN?

Voor het waarderen van ‘I Know Why the Caged Bird Sings’ is het noodzakelijk dat je iets begrijpt van de manier waarop blanken in de USA in de eerste helft van de twintigste eeuw omgingen met hun zwarte landgenoten (die niet langer slaven waren). Deze Afro-Amerikanen – die door Ms Angelou in die tijd nog ‘negroes’ werden genoemd – verdienden minder, ze leefden vaak in grote armoede in kleine huisjes of schamele hutten, ze werden als minderwaardig aangesproken en behandeld. En ze kregen vaak de schuld van allerlei misstanden en problemen – waarna harde straffen volgden. Straffen die niet zelden bestonden uit doodslaan of ophangen …

DE TAAL

De woorden en de zinnen in ‘I Know Why the Caged Bird Sings’ zijn zeker niet moeilijk. De zinnen zijn meestal niet erg lang en dat geldt ook voor de alinea’s. Er zijn veel dialogen. De zwarte mensen die in deze roman beschreven worden hebben zelden een goede opleiding kunnen volgen: toch worden vloek- en scheldwoorden niet geduld. Vooral de oma van Maya treedt hard op tegen vuilbekkerij en gevloek: zo duidt Maya haar vagina aan met het woord ‘pocketbook’.

DE TAAL EN HET VERHAAL

De taal van ‘I Know Why the Caged Bird Sings’ is heel toegankelijk.
Het verhaal is bijzonder boeiend. Ms Angelou beschrijft op een eerlijke manier hoe het arme meisje Maya opgroeit te midden van (enkele van) haar familieleden. De beschrijvingen zijn soms hartverscheurend, maar ze zijn ook regelmatig hilarisch: vooral de beschrijvingen van de religieuze diensten (in en buiten de kerken) zijn zeer vermakelijk om te lezen.
Op basis van deze eigenschappen is ‘I Know Why the Caged Bird Sings’ een boek met een literair niveau C 4d en een taal-(ERK-)niveau B2.

Schrijfstijl:

‘I Know Why the Caged Bird Sings’ is heel beeldend geschreven. Niet voor niets is deze autobiografische roman – een eerste deel uit een serie van zeven – al decennia lang een bestseller. Ms Angelou heeft veel begrip voor en compassie met haar familie en kennissen – nergens wordt ze kwetsend of sarcastisch. Het verhaal is non-fictie, maar het wordt spannend verteld, als een echte roman.

Actie:

De autobiografische roman ‘I Know Why the Caged Bird Sings’ is een verhaal met weinig spectaculaire scenes. Toch is dat helemaal geen bezwaar: het verhaal wordt heel spannend en eerlijk verteld. Met name de kindertijd van Maya in een dorpje in Arkansas en in St. Louis, Missouri, wordt heel mooi beschreven.

Tijd:

‘I Know Why the Caged Bird Sings’ speelt zich af in de jaren 1930-1945. Het is de tijd van de Grote Depressie – een periode die in het arme, zwarte zuiden later kwam, maar ook langer duurde dan in de noordelijke en westelijke streken – tot en met de Tweede Wereldoorlog. Het is een zware tijd voor zwarte Amerikanen: de slavernij is officieel afgeschaft (al in 1863), maar de Afro-Amerikanen worden continu als tweederangsburgers behandeld.
Het verhaal wordt chronologisch verteld en het beschrijft het leven van Maya en haar familie vanaf ongeveer haar derde jaar tot en met haar zestiende.

Plaats:

De setting van ‘I Know Why the Caged Bird Sings’ is de Verenigde Staten. En Maya reist noodgedwongen door veel van die staten: ze gaat van haar vader in Los Angeles naar haar oma in Arkansas; van haar moeder in St. Louis, Missouri, terug naar haar oma in Arkansas; en tenslotte van haar moeder in San Francisco naar haar vader in Zuid-Californië en weer terug.

Verhaallijn:

Er is één belangrijke verhaallijn in ‘I Know Why the Caged Bird Sings’: hoe zal de jeugd van de Afro-Amerikaanse Maya verlopen in het arme, gesegregeerde Amerika?

Verteller:

De roman ‘I Know Why the Caged Bird Sings’ heeft een ik-verteller, wat soms zorgt voor een onbetrouwbaar perspectief. Ms Angelou heeft deze autobiografie als een roman geschreven.

Hoofdkarakters:

De hoofdkarakters in ‘I Know Why the Caged Bird Sings’ zijn:
• Marguerite of ‘Maya’ Johnson: de ik-verteller van het verhaal. De naam ‘Maya’ is afgeleid van ‘My-a sister’, zoals Bailey haar vaak noemde; haar moeder noemt haar vaak ‘Ritie’. Maya vertelt haar levensverhaal – in dit deel van haar autobiografie van haar derde tot en met haar zestiende levensjaar. Haar ouders zijn gescheiden: een groot deel van haar jeugd brengt Maya door bij haar oma;
• Bailey (‘Ju’) Johnson Jr.: de (één jaar) oudere broer van Maya. Hij houdt veel van zijn zusje en doet zijn uiterste best om haar altijd te helpen en te beschermen.

Bijfiguren:

De belangrijkste bijfiguren in ‘I Know Why the Caged Bird Sings’ zijn:
In het dorp Stamps, Arkansas:
• ‘Momma’ Annie Johnson: de oma van Maya en Bailey. Zij is een diepgelovige vrouw, een weduwe die het enige winkeltje in het zwarte deel van het dorp heeft, de ‘Wm. Johnson General Merchandise Store’. In vergelijking met haar dorpsgenoten heeft ze het financieel redelijk goed. Maar ze is dan ook heel zuinig. Verder is ze diep gelovig en ze is een actief lid van haar kerk;
• Uncle Willie: de oom van Maya. Als baby is hij op de grond gevallen en sindsdien is hij lichamelijk gehandicapt: hij loopt moeizaam en de linkerhelft van zijn lichaam is verlamd;
• Mr. McElroy: dorpsgenoten van Momma;
• Miz Helen, Miz Ruth en Miz Eloise: ‘powhitetrash’-kinderen uit Stamps (die overigens door alle zwarte mensen met ‘Miz’ dienen te worden aangesproken);
• Reverend Howard Thomas, Reverend Taylor, Deacon Jackson, Sister Monroe, Sister Wilson: leden van de kerk waartoe Momma behoort;
• Brother Bishop, Mrs. Duncan: leden van andere kerkgenootschappen;
• Miss Bertha Flowers: een deftige zwarte dame bij wie Maya vaak mag komen theedrinken en lezen;
• Mrs. Viola Cullinan: de blanke vrouw bij wie Maya in de huishouding werkt;
• Miss Glory: de kok van Mrs. Cullinan;
• Louise Kendricks: de beste vriendin van Maya;
• Tommy Valdon, Joyce Goodman, Henry Reed: leeftijdsgenoten van Bailey en Maya;
• George Taylor: een weduwnaar;
• Dr. Lincoln: de blanke tandarts van Stamps.
In St. Louis, Missouri:
• Vivian Baxter: de moeder van Bailey en Maya. Zij schijnt verpleegster te zijn, maar Maya kent haar alleen als barmedewerkster in meerdere cafés in de stad. Sommigen fluisteren dat zij zichzelf zo nu en dan voor geld aanbiedt;
• Grandmother Baxter: een taaie dame, de oma van Bailey en Maya. Zij runt een soort maffia-achtig groepje zwarte mensen in St. Louis – waarvan haar zes kinderen de belangrijkste leden zijn;
• Uncle Tutti, Uncle Tom, Uncle Ira, Uncle Billy: ooms van Bailey en Maya;
• Mr. Freeman: de vriend en minnaar van Vivian Baxter.
In California:
• Bailey Johnson Sr.: de biologische vader van Bailey en Maya. Hij is een vrolijke, levenslustige man, die zich weinig bemoeit met de opvoeding van zijn kinderen. Hij heeft meerdere vriendinnen. Soms werkt hij als portier in een hotel, dan weer is hij keukenhulp bij de marine;
• Daddy Clidell: de nieuwe vriend van de moeder van Bailey en Maya;
• Stonewall Jimmy, Just Black, Cool Clyde, Tight Coat, Red Leg: vrienden van Mr. Clidell;
• Miss Kirwin: de (blanke) docente van Maya op George Washington High School;
• Dolores Stockland: de nieuwe vriendin van de vader van Bailey en Maya;
• Bootsie, Lee Arthur, Juan: nieuwe vrienden van Maya in de stad.

Website:

http://mentalfloss.com/article/75541/11-facts-about-i-know-why-caged-bird-sings 

Film:

‘I Know Why the Caged Bird Sings’ is niet voor de bioscoop verfilmd.

Overig:

In 1979 is er een TV-film gemaakt van de roman ‘I Know Why the Caged Bird Sings’.

Link naar pagina over auteur

-->Informatie over Maya Angelou .

Leessuggesties:

Als je dit een mooi boek vond, zou je ook kunnen lezen:
• Their Eyes Were Watching God van Zora Neale Hurston
• The Bluest Eye van Toni Morrison
• The Underground Railroad van Colson Whitehead

Citaat:

The fact that the adult American Negro female emerges a formidable character is often met with amazement, distaste and even belligerence. It is seldom accepted as an inevitable outcome of the struggle won by survivors and deserves respect if not enthusiastic acceptance. (p.220)

Vragen over het boek:

1. Waarom moeten Maya en Bailey als kleuters bij hun oma gaan wonen?
2. Beschrijf de oma van Maya en Bailey aan de hand van drietal fragmenten uit de roman.
3. Beschrijf de verschillen in karakter tussen de biologische vader en moeder van Maya.
4. Waaruit blijkt dat Bailey veel om zijn zuster geeft? Geef hiervan een drietal voorbeelden.