My legal name is Alexander Perchov. But all of my many friends dub me Alex, because that is a more flaccid-to-utter version of my legal name. Mother dubs me Alexi-stop-spleening-me!, because I am always spleening her. If you want to know why I am always spleening her, it is because I am always elsewhere with friends, and disseminating so much currency, and performing so many things that can spleen a mother. Father used to dub me Shapka, for the fur hat I would don even in the summer month. He ceased dubbing me that because I ordered him to cease dubbing me that. It sounded boyish to me, and I have always thought of myself as very potent and generative. I have many many girls, believe me, and they all have a different name for me. One dubs me Baby, not because I am a baby, but because she attends to me. Another dubs me All Night. Do you want to know why? I have a girl who dubs me Currency, because I disseminate so much currency around her. She licks my chops for it. I have a miniature brother who dubs me Alli. I do not dig this name very much, but I dig him very much, so OK, I permit him to dub me Alli. As for his name, it is Little Igor, but Father dubs him Clumsy One, because he is always promenading into things. It was only four days previous that he made his eye blue from a mismanagement with a brick wall. If you’re wondering what my bitch’s name is, it is Sammy Davis, Junior, Junior. She has this name because Sammy Davis, Junior was Grandfather’s beloved singer, and the bitch is his, not mine, because I am not the one who thinks he is blind.

© Penguin Random House Company / Hamish Hamilton, 2002

Jonathan Safran Foer is een Amerikaanse jonge man van twintig. Zijn grootouders van beide kanten zijn na de Tweede Wereldoorlog geëmigreerd uit Oekraïne. Ze hebben een goed bestaan opgebouwd in de Verenigde Staten, waar Jonathan alles heeft gekregen wat zijn hart begeerde. Maar hij merkt dat er een stilte valt wanneer er over het verleden van de familie in Oekraïne wordt gesproken. Jonathan bestudeert alles wat hij over het verleden te weten kan komen en besluit daarna naar Oekraïne af te reizen.
Jonathan huurt de diensten in van Alexander Perchov, een Oekraïner die een busonderneming voor toeristen heeft – met één personenauto – en van zijn kleinzoon (die, net als zijn opa en vader ook Alexander Perchov heet). Opa en kleinzoon Alexander gaan met hun hond van Odessa naar de stad Lviv (of 'Lvov' in het Pools) waar ze Jonathan oppikken. Die drie mannen reizen daarna met de hond Sammy Davis, Junior, Junior door Oekraïne, van de grote haven– en badplaats - Odessa naar het gebied Lutsk, op zoek naar het dorpje Trachimbrod. Opa Alexander schrikt als hij die naam hoort. Als ze veel later in Trachimbrod – of wat er van over is – aankomen, wordt langzamerhand duidelijk waarom hij zo schrok.
Alexander Perchov (Jr.) schrijft het relaas van wat er na de reis gebeurd is aan Jonathan in de USA. In antwoord daarop stuurt Jonathan verslagen naar Alexander over de geschiedenis van Trachimbrod. Langzamerhand komt de lezer – eerst samen met Jonathan en later samen met Alexander – te weten wat er in Trachimbrod allemaal gebeurd is: veel dramatische gebeurtenissen die de voorouders van Jonathan Safran hebben gemaakt tot wie ze nu zijn geworden. Een geschiedenis van liefde, lust, haat, toeval, Jodenhaat, wraak en willekeur. Een geschiedenis waar de grootvader van Alexander helaas ook nog mee te maken heeft.

ERK Niveau:

C1

Schrijver:

Jonathan Safran Foer

Jaar van uitgave:

2002

Aantal pagina's:

276

Tijd waarin het verhaal zich afspeelt:

1791–1997 (met de nadruk op 1791-1850, 1939-1945 en 1997)

Plaats van handeling:

Oekraïne: gedeeltelijk in Odessa, maar voornamelijk in en om het dorpje Trachimbrod

Bijzonderheden:

De getitelde, maar ongenummerde hoofdstukken beschrijven veel jaren (zelfs meerdere eeuwen) vanuit diverse perspectieven.
In het Nederlands heet het boek ‘Alles is verlicht’.

IS HET BOEK VOOR JOU INTERESSANT?

Je moet geïnteresseerd zijn in een mysterieus oorlogsverhaal. Maar dan wel een verhaal met een heel lange geschiedenis. ‘Everything Is Illuminated’ gaat niet over legers en dappere soldaten, maar juist over gewone mensen: sommigen van hen zijn helden, anderen zijn lafaards, maar de meesten van hen zijn gewoon niet zo geïnteresseerd in de ellende van anderen.
‘Everything Is Illuminated’ is een moeilijk, soms uitvoerig en complex, maar altijd aangrijpend boek voor de geoefende lezer.

WAT MOET JE WETEN?

Enige kennis van de situatie in de Tweede Wereldoorlog in Oost-Europa is handig; anders blijft veel onduidelijk. Daarnaast is het goed om te weten, hoe een groot aantal Oost-Europeanen aankeken (aankijken?) tegen Amerikanen en het verschil daarin tussen oudere en jongere Oost-Europeanen. Tenslotte gaat het verhaal heel veel over (Oost-Europese) Joden: soms traditioneel gelovig, soms vrijzinnig, soms net ‘gewone’ mensen. Iets weten over ‘shtetl’s’ is ook behulpzaam bij het begrijpen van het verhaal.

DE TAAL

Het verhaal kent veel moeilijke woorden. Die woorden zijn qua moeilijkheidsgraad in te delen bij de verschillende vertellers van het verhaal:
• De taal van Alexander Perchov: hilarisch en onnozel, maar lastig vanwege het letterlijke, woordenboek-Engels;
• De taal van de kroniek van Trachimbrod: formeel, geschiedenisboekachtig;
• De taal van de fragmenten over de Tweede Wereldoorlog: hard en aangrijpend.

DE TAAL EN HET VERHAAL

De roman begint een beetje als een geintje: een jongen uit Oekraïne schrijft met een Amerikaanse toerist die hij heeft rondgeleid. Zijn Engels is abominabel en zeer lachwekkend.
Maar langzamerhand verandert de toon. Dat heeft vooral met ernstige hoofdstukken te maken die over de geschiedenis van een Joods dorpje in Oekraïne gaan. De hoofdstukken die over de Tweede Wereldoorlog gaan – die nog veel later uit de derde hand via de brieven van Alexander worden verteld – zijn het meest wrang van allemaal. De soms droge beschrijvingen over de stichting van het dorpje doen vaak aan als een sprookje en soms als een saai historisch verslag. Episoden kunnen dus overkomen op een lezer als hilarisch, saai, sprookjesachtig, spannend en angstaanjagend of morbide.
Een bijkomende verwarrende factor zijn de vertellers. Zij zijn meestal onbetrouwbaar: vaak weten ze niet precies wat ze vertellen, veel van wat ze vertellen is voor hen zelf ook onduidelijk; ook komt het voor dat ze opzettelijk onbetrouwbaar zijn – ze willen niet dat de waarheid bekend wordt.
De taal is ook zeer verschillend per hoofdstuk. De hoofdstukken verteld door Alexander zijn wel heel grappig, maar zonder woordenboek zijn de grappen soms niet te begrijpen (‘… my friends dub me Alex, because that is a more flaccid-to-utter version of my legal name.’). Daarnaast zijn de kronieken over Trachimbrod formeel en archaïsch van toon. De ‘gewone’ hoofdstukken zijn in een gevarieerde, soms lastige stijl geschreven.
Op grond van deze factoren is ‘Everything Is Illuminated’ een roman met een literair niveau C 5c en een taal-(ERK-)niveau C1.

Schrijfstijl:

Jonathan Safran Foer is een zeer getalenteerde schrijver, die met deze debuutroman een bijzonder volwassen roman heeft geschreven. ‘Everything Is Illuminated’ is spannend, ontroerend, hard en zeer verrassend.

Actie:

De roman zit vol actie. Het begint een beetje gezapig met een slecht schrijvende buitenlander die een redelijk stompzinnig verhaaltje lijkt te schrijven. Maar wanneer de lezer begrijpt wat Jonathan in Oekraïne zoekt en wie de grootvader van Alexander is, begint de actie. De lezer hoopt snel te horen wanneer de reizigers waar terecht zullen komen. Maar voordat hij dat te weten komt, moet de lezer eerst nog de hele geschiedenis van Trachimbrod horen. En de redenen waarom de familie van Jonathan naar de USA moest gaan en wie zijn voorouders zijn. En al die gebeurtenissen – in de 18e en 19e eeuw, in de tweede helft van de 20e eeuw – worden in een duizelingwekkend tempo verteld, waarin de hoofdstukken als het ware over elkaar heen buitelen.

Tijd:

Het verhaal speelt zich af in meerdere perioden:
• 1997: het jaar waarin Jonathan Safran Foer met opa en kleinzoon Alexander Perchov door Oekraïne trekt om zijn roots te vinden;
• Een korte periode na 1997, wanneer Alexander Perchov zijn brieven aan Jonathan schrijft (volgend op hun reis);
• 1791– ca. 1850: de periode waarin de Joodse nederzetting (de ‘shtetl’) ontstaat;
• 1934–1941: de periode waarin de grootouders van Jonathan Safran Foer verliefd worden;
• 1941–1945: de periode in de Tweede Wereldoorlog waarin de Duitse nazi’s hun best doen alle Joden van de Oekraïne uit te roeien.

Plaats:

De roman speelt zich heel kort af in Odessa in Oekraïne. In vergelijking met het platteland is Odessa een zeer wereldse plaats, de plaats waar Alexander Perchov samen met zijn vader, moeder, broertje en grootvader woont. Een mondaine badplaats – volgens hem – ver weg van de achterlijkheid van het binnenland, maar wel in contact met Amerikaanse normen en waarden en artiesten (zoals de geweldige zanger Michael Jackson …).
Het grootste deel van de roman speelt zich af rond het vroegere dorpje Trachimbrod, waar de voorouders van Jonathan hebben gewoond en geleefd.

Verhaallijn:

Het lijkt alsof er één verhaallijn is: hoe komt Jonathan Safran Foer erachter wie zijn grootouders waren en hoe en waar ze leefden? Maar gaandeweg komen we als lezers veel meer te weten:
• Hoe werd Trachimbrod gesticht? Wie waren die Joden die er de baas waren? Hoe was het contact met hun geloofsgenoten en met de Oekraïners?
• Wat gebeurde er in de Tweede Wereldoorlog in en rond Trachimbrod?
• Wie is die opa van Alexander eigenlijk in werkelijkheid geweest?

Verteller:

De vertellers maken het boek tot een lastig geheel. Het zijn er veel en ze spreken met meerdere tongen:
• Heel vaak is er een auctoriale verteller: over de romance tussen de grootouders van Jonathan Safran Foer, bijvoorbeeld;
• Vaak is er een onbetrouwbare brievenschrijver (Alexander Perchov, Junior) of verteller (Alexander Perchov, de opa; Augustine, de niet-meer-zo-heldere oorlogsgetuige);
• Soms is er de chroniqueur: degene die het verhaal van Trachimbrod vertelt. Deze zou objectief moeten zijn. Maar het verhaal wordt persoonlijk wanneer er verteld wordt over de onbaatzuchtige liefde tussen Brod en haar stiefvader Yankel, de hartstochtelijke liefde tussen Brod en haar man Kolker, de jaloezieën van de mannen om Brod en haar man; de latere verering van Kolker en Brod.
Al deze verschillende vertellers maken de roman tot een complex geheel.

Hoofdkarakters:

De hoofdkarakters zijn:
• Jonathan Safran Foer: een Amerikaanse jongeman van 20 jaar oud;
• Alexander Perchov, de zoon van veel Alexanders.

Bijfiguren:

Andere belangrijke karakters zijn:
• Alexander Perchov, de vader: hij werkt voor Heritage Touring, een bedrijf dat Amerikaanse Joden helpt hun roots te vinden in Oekraïne, Polen of Rusland;
• Alexander Perchov, de grootvader: hij heeft veel baantjes gehad (onder andere in Trachimbrod); op reis begeleidt hij Jonathan op de tocht naar zijn verleden;
• De moeder van Alexander Jr.: een aardige vrouw die in een café werkt;
• Sammy Davis, Junior, Junior: de hond die meereist en die continu Jonathan lastig valt met zijn avances;
• Augustine: de mysterieuze vrouw uit de foto die in de Tweede Wereldoorlog de oma van Jonathan gered zou hebben;
• Brod: een vondeling, die uit de rivier wordt gevist. Zij is de ‘aartsmoeder’ van de Joodse ‘shtetl’ Trachimbrod;
• Yankel: de stiefvader van Brod. Hij is al heel oud, als hij haar stiefvader mag worden. Zijn liefde voor Brod is onvoorwaardelijk;
• Kolker: hij wint een zwemwedstrijd in Trachimbrod. Hij krijgt een trofee, maar zijn wens is dat hij met Brod mag trouwen.

Website:

http://www.shelfari.com/authors/a725535/Jonathan-Safran-Foer/

Film:

De roman ‘Everything Is Illuminated’ is verfilmd.

Overig:

De roman is een verbluffend debuut van een heel jonge schrijver. Hij ontstond uit een onderzoek dat Foer deed naar zijn Europese voorouders. Een historisch onderzoek mondde uit in aangrijpende fictie, dat thuishoort bij de meest indrukwekkende boeken over de Tweede Wereldoorlog, zoals de boeken van Isaac Bashevis Singer, Bernard Malamud, Chaim Potok of Jerzy Kosinski.

Link naar pagina over auteur

-->Informatie over Jonathan Safran Foer.

Leessuggesties:

Als je dit een mooi boek vond, zou je ook kunnen lezen:
• Mother Night van Kurt Vonnegut Jr.
• The Painted Bird van Jerzy Kosinski
• Maus van Art Spiegelman

Citaat:

But she was ashamed. ‘Augustine?’ the hero asked. ‘Let us roost,’ I said, ‘and we will illuminate everything.’ (p.146)

Vragen over het boek:

1. Wat maakt het Engels van Alexander aan de ene kant grappig en aan de andere kant heel belangrijk voor het begrip van het traag uitgesponnen verhaal?
2. Wie is de grootvader van Alexander Perchov eigenlijk als je kijkt naar zijn verleden? In hoeverre was hij schuldig aan wat er gebeurde in Trachimbrod?
3. Wat heeft de geschiedenis van Brod te maken met het leven van Jonathan Safran Foer?
4. Wat heeft de geschiedenis van Safran en de Gypsy Girl (uit 1934-1941) te maken met het leven van Jonathan Safran Foer?