It was a bright cold day in April, and the clocks were striking thirteen. Winston Smith, his chin nuzzled into his breast in an effort to escape the vile wind, slipped quickly through the glass doors of Victory Mansions, though not quickly enough to prevent a swirl of gritty dust from entering along with him.
The hallway smelt of boiled cabbage and old rag mats. At one end of it a coloured poster, too large for indoor display, had been tacked to the wall. It depicted simply an enormous face, more than a metre wide: the face of a man of about forty-five, with a heavy black moustache and ruggedly handsome features. Winston made for the stairs. It was no use trying the lift. Even at the best of times it was seldom working, and at present the electric current was cut off during daylight hours. It was part of the economy drive in preparation for Hate Week. The flat was seven flights up, and Winston, who was thirty-nine and had a varicose ulcer above his right ankle, went slowly, resting several times on the way. On each landing, opposite the lift-shaft, the poster with the enormous face gazed from the wall. It was one of those pictures which are so contrived that the eyes follow you about when you move. BIG BROTHER IS WATCHING YOU, the caption beneath it ran.

© Penguin Random House Company, 1951

In ‘1984’ maak je kennis met de Engelsman Winston Smith. Hij woont in Londen, maar een ander Londen dan je (misschien) kent: ‘London, chief city of Airstrip One, itself the third most populous of the provinces of Oceania’. Oceania is in oorlog met Eurasia en is dikke maatjes met Eastasia (maar dat kan een paar weken later net zo goed andersom zijn).
De leider van Oceania is Big Brother: Niemand kent hem persoonlijk, maar zijn gezicht staat op elke poster op iedere straathoek en hij ziet alles en iedereen: ‘Big Brother Is Watching You’. In deze wereld woont en werkt Winston en hij kan zich redelijk handhaven in die kille wereld.
Maar langzamerhand verandert er iets. Winston beseft dat dit leven misschien niet het ideale leven is. Kloppen die slogans wel die hij elke dag en overal leest: ‘Ignorance Is Strength’, ‘Freedom Is Slavery’ en ‘War Is Peace’? Was het vroeger ook al zo toen Winston nog thuis bij zijn moeder woonde? Was er toen ook een Police Patrol met helikopters die met camera’s in je kamer keek, waren er toen ook camera’s die in elk vertrek van je ijskoude appartement altijd aanstonden? Was het altijd de bedoeling dat je als werk niets anders deed dan de geschiedenis herschrijven (en dus vervalsen)?
Winston ontdekt dat er meer is in dit leven. Hij ontdekt de vrijheid van de minderbedeelden, de ‘proles’, de filosofie van vrijheidsstrijders als O’Brien. En hij ontmoet de liefde van zijn leven: Julia. En uiteindelijk moet hij kiezen: voor Big Brother en tegen Julia, of voor Julia en voor de vrijheid …

ERK Niveau:

C1

Schrijver:

George Orwell

Jaar van uitgave:

1949

Aantal pagina's:

303

Tijd waarin het verhaal zich afspeelt:

Ergens in de toekomst

Plaats van handeling:

UK, Londen

Bijzonderheden:

Een roman in 3 delen, met meerdere hoofdstukken.
In het Nederlands heet het boek eveneens ‘1984’.

IS HET BOEK VOOR JOU INTERESSANT?

De roman ‘1984’ staat al jaren in de top-drie van de populairste Engelstalige boeken aller tijden. Het is dan ook een boek dat iedere liefhebber van de Engelstalige literatuur gelezen moet hebben.
Behalve dat ‘1984’ een belangrijk en zeer populair boek is, is het wel een boek dat uitgaat van een zekere kennis van totalitaire systemen; als je niets hebt met politiek en met filosofie, dan is dit een lastig boek om te lezen (ondanks de spanning en de romantiek van het verhaal).

WAT MOET JE WETEN?

George Orwell kende als journalist en als geëngageerde Europeaan de politieke systemen van Europese landen in de jaren ’20, ’30 en ’40 van de twintigste eeuw erg goed. Hij wist wat er gebeurde in de Leninistische en Stalinistische Sovjet-Unie, in de Oostbloklanden en in Nazi-Duitsland. Het waren landen waar burgers werden gehersenspoeld, tot verraad werden aangezet en om het minste of geringste werden gevangengezet, gedeporteerd, gemarteld of vermoord. Het verrassende is dat Orwell in eerste instantie erg veel voelde voor het communistische systeem, omdat hij vond dat dit de eerlijkste vorm van democratie was – een systeem, waarbij alle burgers recht hadden op een gelijke verdeling van kapitaal, bezittingen en arbeid. Toen hij erachter kwam hoe onderdrukkend het systeem in de praktijk was, nam hij er afstand van. En dat deed hij in het bijzonder door de romans Animal Farm en ‘1984’ te schrijven, waarin met totalitaire systemen werd afgerekend.

DE TAAL

‘1984’ leest in eerste instantie als een roman in ‘gewoon’ Engels: een man leert te leven in een onderdrukkend systeem en hij wordt ook nog verliefd op een leuke vrouw. Het is een spannend verhaal met behoorlijk veel actie en boeiende beschrijvingen. Wanneer Winston meer mensen leert kennen, komen er ook meer dialogen in het verhaal.
Maar helaas zorgt de taal op een gegeven moment voor verwarring. En dat betreft voornamelijk de zelfbedachte woorden van Orwell. Om zijn totalitaire systeem geloofwaardiger te maken, introduceerde hij in ‘1984’ ‘Newspeak’, een nieuwe taal die het regime had bedacht om de gedachten van burgers te versimpelen. Zo kunnen met minder woorden minder genuanceerde gedachten worden geformuleerd (wat de ‘thought control’ door de overheid eenvoudiger maakt).
Een voorbeeld. In plaats van alle tientallen woorden voor goed (mooi, leuk, fantastisch, enz., enz.) en slecht (waardeloos, vreselijk, abominabel, enz., enz.) is er slechts één woord dat met voorvoegsels wordt versterkt of tegengesteld. Dus het woord ‘good’ wordt ‘plusgood’, ‘doubleplusgood’, of eventueel ‘ungood’, ‘doubleplusungood’. Op die manier wordt taal verarmd en daarmee worden ook de gedachten van de burgers versimpeld.

DE TAAL EN HET VERHAAL

Soms is de taal zoals gezegd lastig vanwege de specifieke woorden die soms gebruikt worden. Als Winston – en met hem de lezer – het boek bestudeert waarin het systeem van politiek en taal wordt uitgelegd, ‘The Theory and Practice of Oligarchical Collectivism’ van Emmanuel Goldstein (de grote vijand van Big Brother, de filosoof van het vijandige systeem), is dit een lastig te lezen onderdeel van de roman. Het spannende verhaal van de plot – het liefdesavontuur met daarin de strijd voor vrijheid van Winston en Julia – leest daarentegen weer als een thriller. De combinatie van moeilijke en iets eenvoudiger taal maakt het taal-(ERK-)niveau tot C1.
Iets dergelijks doet zich voor bij het literaire niveau van ‘1984’. Enerzijds lezen we wat Winston Smith denkt en doet, maar anderzijds weten we ook dat hij zijn blik op zijn wereld onvolledig en vervormd is: hij weet zelf niet eens precies wat een goed leven inhoudt, een leven in vrijheid en democratie. Door zijn onzekerheid twijfelt hij ook regelmatig aan de betrouwbaarheid van karakters om hem heen, zowel van de ‘echte’ personen (zoals Julia, Syme en O’Brien) als van de ‘virtuele’ personen (zoals Big Brother en Emmanuel Goldstein). Dat maakt het verhaal complexer, maar ook interessanter. Vandaar dat het literaire niveau van de roman C 5d is.

Schrijfstijl:

De roman ‘1984’ heeft een auctoriale verteller. Deze vertelt het verhaal vanuit het perspectief van Winston Smith. En dat perspectief is onbetrouwbaar. Winston heeft een idee hoe de wereld eruit zou moeten zien en hij heeft een vaag idee hoe zijn wereld er vroeger uitzag, maar hij heeft zelf geen enkele ervaring met democratie of met vrije meningsuiting. De overheid controleert al het onderwijs, alle bedrijven en alle media en probeert daarnaast door indoctrinatie en intimidatie de burgers onwetend te houden.
Winston is ook onbetrouwbaar in zijn beoordeling van de personen om hem heen: Syme, Parsons, Julia, O’Brien. Uiteraard is dit ook een uitvloeisel van het verderfelijke systeem: niemand vertrouwt een ander individu en niemand laat zichzelf kennen door zijn echte gevoelens te uiten; het uiten van die gevoelens kan immers dodelijk zijn.
Orwell is een boeiende schrijver met heel veel compassie voor zijn karakters: iedere lezer zal meevoelen met de angst, de liefde, de ellende en de verlangens van Winston Smith. Daarnaast schrijft Orwell zodanig dat de lezer zich ook nog kan inleven in de karakters van de Parsons, van Syme, Julia of O’Brien.

Actie:

Het verhaal begint nogal beschrijvend omdat Winston – en de lezer met hem – de wereld van ‘1984’ moet leren kennen. We lezen over Newspeak, Big Brother en slogans zoals ‘Big Brother Is Watching You’ of ‘Ignorance Is Strength’. Daarna wordt het verhaal spannend: Winston gaat twijfelen aan het systeem, hij komt langzaamaan in verzet en hij ontmoet zijn grote liefde Julia. Weer later wordt het verhaal meer bespiegelend (wanneer het systeem uitgebreider wordt uitgelegd). En het einde van het verhaal is dan weer enorm spannend.

Tijd:

Het verhaal speelt zich af in een toekomst waarin het leven bepaald wordt door een totalitair systeem. ‘1984’ was in 1948, toen Orwell de roman schreef, nog ver weg. De lezer volgt Winston Smith over een langere periode (gedurende meer dan een jaar).
Er zijn de nodige flashbacks: momenten waarin Winston terugdenkt – soms in de vorm van dromen of nachtmerries – aan een verleden waarin hij met zijn moeder leefde in een tijd die meer vrijheid kende voor iedereen. Daarnaast besef je als lezer ook dat tijdens de jeugd van Winston het politieke systeem veranderde in een totalitair systeem.
Daarnaast is er nog iets anders interessants met de tijd aan de hand in deze roman: Winston moet voor zijn werk de geschiedenis veranderen zodat deze past bij het heden. Zo moet hij vijanden in verschillende teksten veranderen in vrienden en omgekeerd, helden worden verraders en vice versa en er wordt geknoeid met cijfers en statistieken. Dit alles om het verleden aan te passen aan het heden.

Plaats:

De roman speelt zich geheel af in Londen en omgeving. Maar het is wel een Londen dat onherkenbaar veranderd is: het is een oorlogsgebied, waar niet gevochten wordt maar een gebied dat zo nu en dan gebombardeerd wordt (door wie blijft altijd onduidelijk). Er vliegen helikopters van de ‘Police Patrol’ en van de ‘Thought Police’ rond die willekeurig mensen in en buiten hun woningen arresteren en afvoeren naar onbekende gevangenissen en martelkamers.

Verhaallijn:

Er is eigenlijk maar één verhaallijn: hoe overleeft Winston in het totalitaire regime van Big Brother? Maar daarmee maken we ook kennis met andere individuen die dezelfde strijd doormaken: de Parsons, Syme, Mr Charrington, Julia. Eigenlijk is het verhaal van Winston de strijd van het naar vrijheid snakkende individu tegen een oppermachtige, maar vrijwel onzichtbare onderdrukker.

Verteller:

Er is een auctoriale verteller. Maar deze vertelt het verhaal vanuit de onbetrouwbare protagonist, Winston Smith. Winston kent en begrijpt zijn wereld niet zo goed, omdat hij er te weinig vanaf weet. Later leert hij – via zijn werk, via de ideeën van Syme, Julia en O’Brien – die wereld beter kennen en doorziet hij de doortraptheid van het systeem. Maar opnieuw is hij dan een onbetrouwbare hoofdpersoon: zijn perceptie wordt beïnvloed door zijn liefde en later door zijn haat. Dat alles maakt dat de lezer goed tussen de regels door moet lezen: soms staat er niet wat er staat.
De roman heeft een belangrijke boodschap voor de lezer en de meeste lezers zullen die boodschap goed begrijpen. Wat gebeurt er wanneer een overheid alles van ieder individu beheerst van de wieg tot het graf? Wat is een overheid waard die slogans bedenkt als ‘War Is Peace’, ‘Freedom Is Slavery’ en ‘Ignorance Is Strength’? Wat is een overheid waard die televisieprogramma’s maakt waarbij ze niet alleen maar beelden laten zien maar ook beelden maken (iedere kamer heeft niet alleen een beeldscherm maar ook een camera, elke beweging van elke persoon wordt gezien)?
‘1984’ heeft geleid tot discussies over vrijheid, dictatoriale systemen en overheidsbemoeienis die tot op de dag van vandaag voortduren. Met als ultieme angst voor elke vrijheidslievende burger: ‘Big Brother Is Watching You …’

Hoofdkarakters:

De dystopie ‘1984’ kent een aantal hoofdkarakters:
• Winston Smith: een 39-jarige man. Hij is een harde werker, maar gaandeweg begint hij te twijfelen aan het systeem;
• O’Brien: een leidende figuur die Winston inspireert en beïnvloedt. Maar in de loop van het verhaal verandert hun verhouding;
• Julia: een jonge vrouw. Zij is dapper genoeg om – tegen het systeem in – een relatie met Winston te beginnen.

Bijfiguren:

De roman kent weinig andere karakters. Dat komt omdat Winston Smith een eenzame man is, die – net als de meeste mensen in zijn land – erg op zichzelf is, teneinde niet verraden te worden vanwege onwettige acties of subversieve gedachten. Een aantal bijfiguren behoren bij organisaties waarmee of groepen met wie Winston in contact komt:
• ‘The Records Department’, een onderdeel van het ‘Ministry of Truth’, het bureau waar Winston werkt (met mensen zoals Tillotson, Syme, Parsons);
• De ‘proles’: zij zijn de rechtelozen die vanwege hun gebrek aan banen en toekomst voor de overheid nauwelijks interessant zijn en daarom ook nauwelijks worden geobserveerd (zoals Mr Charrington);
• ‘The Brotherhood’: de geheime organisatie die tegen de overheid is (met medewerkers zoals Martin).

Website:

https://en.wikiquote.org/wiki/Nineteen_Eighty-Four

Film:

De roman ‘1984’ is in 1984 verfilmd, met John Hurt en Richard Burton in de hoofdrollen.

Overig:

De roman ‘1984’ had en heeft een enorme invloed op literatuur en op andere kunsten. Een goed voorbeeld van de invloed van een roman als ‘1984’ kun je horen op het album ‘Diamond Dogs’ van David Bowie (1974).

Link naar pagina over auteur

-->Informatie over George Orwell.

Leessuggesties:

Als je dit een mooi boek vond, zou je ook kunnen lezen:
• Brave New World van Aldous Huxley
• Fahrenheit 451 van Ray Bradbury
• This Perfect Day van Ira Levin

Citaat:

‘We are the dead,’ he said.
‘We are the dead,’ echoed Julie dutifully.
‘You are the dead,’ said an iron voice behind them. (p.182)

Vragen over het boek:

1. Het boek ‘1984’ is door de schrijver in drie delen opgedeeld. Waarom zou hij dat hebben gedaan, denk je?
2. Op welke manier slaagt het systeem erin om de bevolking rustig te houden? Geef tenminste drie voorbeelden uit de tekst die je antwoord ondersteunen.
3. De roman ‘1984’ behoort nog altijd tot de Engelstalige canon en tot de meest populaire romans uit de Engelstalige literatuur. Hoe zou dat komen, denk je? Ben je het eens met die populariteit? Waarom (niet)?
4. Hoe eindigt de roman precies? Vind je dit een goed einde? Wat vind je van dit einde?