‘And don’t forget,’ my father would say, as if he expected me at any moment to up and leave to seek my fortune in the wide world, ‘whatever you learn about people, however bad they turn out, each one of them has a heart, and each one of them was once a tiny baby sucking his mother’s milk …’

Fairy-tale words; fairy-tale advice. But we lived in a fairy-tale place. In a lock-keeper’s cottage, by a river, in the middle of the Fens. Far away from the wide world. And my father, who was a superstitious man, liked to do things in such a way as would make them seem magical and occult. So he would always set his eel traps at night. Not because eel traps cannot be set by day, but because the mystery of darkness appealed to him. And one night, in midsummer, in 1937, we went with him, Dick and I, to set traps near Stott’s Bridge. It was hot and windless. When the traps had been set we lay back on the river-bank. Dick was fourteen and I was ten. The pumps were tump-tumping, as they do, incessantly, so that you scarcely notice them, all over the Fens, and frogs were croaking in the ditches. Up above, the sky swarmed with stars which seemed to multiply as we looked at them. And as we lay, Dad said: ‘Do you know what the stars are? They are the silver dust of God’s blessing. They are little broken-off bits of heaven. God cast them down to fall on us. But when he saw how wicked we were, he changed his mind and ordered the stars to stop. Which is why they hang in the sky but seem as though at any time they might drop …’

© William Heinemann Ltd / Picador / Pan, 1983/1984.

De geschiedenisleraar Tom Crick dreigt zijn baan te verliezen na jaren trouwe arbeid in het onderwijs. Aan geschiedenis heeft zijn schooldirecteur weinig behoefte meer, Tom dreigt veel te veel verhaaltjes van vroeger te vertellen en zijn vrouw Mary zit tot overmaat van ramp sinds kort in een psychiatrische inrichting. Al mijmerend en vertellend komen we van Tom te weten waarom hij geschiedenis ging studeren en waarom zijn vrouw werd zoals ze geworden is.
Tom en Mary groeiden op op het platteland van Cambridgeshire, in een waterrijk gebied. De vader van Tom was sluiswachter, de vader van Mary – eveneens een weduwnaar – was boer. Tom was een slimme vent die later zou gaan studeren. Maar de broer van Tom, Dick, was een zwakbegaafde kerel. En dat had een reden.
Lang geleden waren de voorouders van Toms moeder rijke en belangrijke brouwers, notabelen in het stadje in de buurt. Zij bepaalden wat er verbouwd, gebrouwen en vervoerd zou worden. Zij lieten de sluizen bouwen die de vrachtvaart mogelijk maakten.
En dan, op een dag in 1943, drijft er een lijk de sluis van Toms vader binnen. Het is het lichaam van een leeftijdgenoot van Tom, Dick en Mary …

ERK Niveau:

C1

Schrijver:

Graham Swift

Jaar van uitgave:

1983

Aantal pagina's:

310

Tijd waarin het verhaal zich afspeelt:

1940-1980

Plaats van handeling:

UK (Cambridgeshire, The Fens en Londen)

Bijzonderheden:

De roman bestaat uit 51 getitelde hoofdstukken.
In het Nederlands heet het boek eveneens ‘Waterland’.

IS HET BOEK VOOR JOU INTERESSANT?

De roman ‘Waterland’ is een historische roman. Maar tegelijkertijd is het een coming-of-age verhaal, een stream-of-consciousness roman en zelfs een detectiveroman. Een zeer veelzijdig verhaal dus – fascinerend … maar zo nu en dan lastig om te lezen.

WAT MOET JE WETEN?

‘Waterland’ spelt zich voor een groot deel af in een gebied waar niet veel over geschreven wordt: The Fens. Het is een moerassig, nat, soms op Nederland gelijkend landschap (de Nederlanders hebben het overigens eeuwen geleden ingepolderd), waar veelal arme vissers en boeren woonden. Met de kanalisering van het land, de aanleg van water-, spoor- en landwegen, verbeterde de situatie van de inwoners. Mr Swift beschrijft een periode waarin grote veranderingen plaatsvinden.

DE TAAL

De woorden en de zinnen in ‘Waterland’ zijn van een pittig niveau. De verteller is een docent die zijn publiek – zijn leerlingen – als weldenkende en intelligente luisteraars beschouwt.
De alinea’s en de hoofdstukken zijn over het algemeen kort. Er zijn veel interessante – en verrassende – dialogen.

DE TAAL EN HET VERHAAL

Wat taal betreft is ‘Waterland’ lastig, maar boeiend. Het taalgebruik stelt hoge eisen aan de lezer.
Het verhaal is bijzonder boeiend. Dat komt voor een deel door de manier waarop het verteld wordt: de ik-verteller wisselt vrijwel ieder hoofdstuk in tijd: van de jaren veertig naar de jaren tachtig, van de negentiende eeuw naar de twintigste en weer terug. Daardoor leest het verhaal ook als een whodunit: wie is verantwoordelijk voor de dood van een verdronken jongen, een leeftijdgenoot van de verteller? En wat heeft die dood (moord?) te maken met de verteller en zijn vrouw ‘nu’ (in 1980)?
Op basis van deze eigenschappen is ‘Waterland’ een boek met een literair niveau C 6a en een taal-(ERK-)niveau C1.

Schrijfstijl:

‘Waterland’ is prachtig geschreven: een stream-of-consciousness verhaal vol flashbacks en flash forwards met verwijzingen naar historische gebeurtenissen, waarbij fictie en non-fictie op een wonderbaarlijke manier vervlochten worden.

Actie:

De roman ‘Waterland’ is een verhaal met redelijk veel actie. Die actie is vaak in de vorm van flashbacks: de verteller schakelt heen en weer tussen het verre verleden, de veertiger jaren en de jaren tachtig van de vorige eeuw.

Tijd:

‘Waterland’ speelt zich af in de jaren 1930-1980. Maar de roman is eigenlijk ook een geschiedenis van de mensen die in The Fens wonen, een drassig gebied met rivieren en weinig grote plaatsen in het graafschap Cambridgeshire in de UK. In flashbacks in de vorm van vertellingen aan zijn klas vertelt Tom Crick over de opkomst en ondergang van verschillende geslachten (waaronder het eens zo succesvolle brouwersgeslacht van zijn moeders kant, de Atkinsons).

Plaats:

De setting van ‘Waterland’ is The Fens in Cambridgeshire. In The Fens woonden veel arme boeren en vissers en kleine luiden in de dorpen en stadjes. Eén geslacht, de Atkinsons, bracht met een brouwerij (ale, Indian Pale Ale, Coronation Ale) een zekere voorspoed voor henzelf en voor de bewoners van de Fens. Maar ook dat geslacht verarmde uiteindelijk.

Verhaallijn:

Er is één belangrijke verhaallijn in ‘Waterland’: hoe gaat Tom Crick om met de dood van een leeftijdgenoot, Freddie Parr?

Verteller:

De roman ‘Waterland’ heeft een ik-verteller, wat soms zorgt voor een onbetrouwbaar perspectief.

Hoofdkarakters:

De hoofdkarakters in ‘Waterland’ zijn:
• Tom Crick: de ik-verteller. Tom is in 1937 tien jaar oud wanneer zijn verhaal begint. Hij woont samen met zijn vader en vier jaar oudere broer in een sluiswachterswoning. Tom ontworstelt zich aan het armoedige milieu van zijn vader en hij wordt docent geschiedenis in Londen. Wanneer hij het verhaal vertelt aan zijn leerlingen is het 1980 – en Tom is dan een drieënvijftigjarige man;
• Dick Crick: de zwakbegaafde broer van Tom. Dick is een beer van een kerel die als baggeraar werkt. Spreken doet hij bijna niet. Maar hij spreekt wel altijd met zijn favoriete voorwerp: zijn motor;
• Mr Henry Crick: een sluiswachter in de Fens. Henry stamt uit een geslacht van arme vissers. Hij heeft een verantwoordelijke baan als sluiswachter bij de riviertjes de Ouse en de Leem. Zijn vrouw Helen Atkinson (een afstammeling van rijke brouwers) overleed in 1938;
• Mary Metcalf: de vriendin – en latere vrouw – van Tom Crick. Mary is een keurig Katholiek meisje, maar ze gedraagt zich tegenover haar leeftijdgenootjes nogal losbandig: ze lokt de jongens vaak uit. Later wordt ze een keurige echtgenote – die echter in 1980 een geestelijke inzinking krijgt.

Bijfiguren:

De belangrijkste bijfiguren in ‘Waterland’ zijn:
In Cambridgeshire (The Fens, bij de rivier de Ouse en de Leem) in 1943:
• Freddie Parr: een kennis van Tom (maar ook zijn plaaggeest). Als het verhaal begint – in 1943 – spoelt zijn lijk aan bij de sluis van sluiswachter Crick. Freddie is een drankzuchtige, vrij kwaadaardige vent;
• Jack Parr: de vader van Freddie. Een alcoholische spoorwegbeambte die moet zorgen dat de spoorbomen tijdig worden geopend en gesloten en dat de seinen en wissels tijdig worden bediend;
• Flora Parr: de moeder van Freddie. Wanneer haar man te dronken is om zijn werk te doen, doet Mrs Parr het;
• Mr Harold Metcalf: een welvarende Rooms-Katholieke boer (in de Anglicaanse Fens), weduwnaar en vader van Mary;
• Peter Baine, Shirley Alford en Terry Coe: vrienden van Tom en Mary;
• Police Constable Wyebrow: de plaatselijke agent die de dood van Freddie onderzoekt;
• Martha Clay: de echtgenote van de visser Bill Clay die ergens in de moerassen woont – een vrouw die veel kwaaltjes kan genezen;
• Stanley Booth: de baggeraar bij wie Dick werkt;
• Nat Tucker en Joe Shulberg: twee Amerikaanse militairen die gestationeerd zijn in Cambridgeshire.
In Londen en Greenwich in 1980:
• Lewis Scott: de directeur van de middelbare school waar Tom al jaren als docent geschiedenis werkt. Lewis probeert Tom over te halen met vervroegd pensioen te gaan;
• Rebecca Scott: de vrouw van Lewis. Zij en haar man zijn kennissen van Tom en Mary (met name vanwege hun gezamenlijke banen aan een school);
• Price: één van de weinige leerlingen van Tom die bij naam genoemd worden. Price is een kritische, maar (daardoor) ook ietwat lastige leerling.
In het verleden van de Fens:
• De Atkinsons: een rijk geslacht van bouwboeren en later brouwers en notabelen;
• Thomas Atkinson: een goede brouwer en zakenman. Hij is jaloers op zijn jonge, mooie vrouw;
• Sarah Atkinson: de echtgenote van Thomas. Door een val kan ze niets meer. Maar ze wordt heel oud (en haar geest schijnt nog altijd rond te waren in de omgeving);
• George en Alfred Atkinson: de zoons van Thomas en Sarah, twee broers die de brouwerij tot een groot succes maken;
• Ernest Atkinson: de zoon van George. Tijdens zijn leven raakt de brouwerij in verval (door slecht beheer, door verkeerde beslissingen, door natuurrampen). Ernest trouwt met Rachel Williams;
• Helen Atkinson: dochter van Ernest en Rachel, de moeder van Tom Crick. Als haar vader al jong weduwnaar wordt, blijft zij lang bij hem wonen als steun en vertrouwelinge.

Website:

https://www.jstor.org/stable/10.2979/jmodelite.40.3.10?seq=1

Film:

De roman ‘Waterland’ is in 1992 verfilmd (met weinig succes, overigens).

Overig:

‘Waterland’ was tot nu toe de meest succesvolle roman va Mr Swift. Hij won er de Guardian Fiction Prize mee en het boek stond op de Shortlist voor de Booker Prize.

Link naar pagina over auteur

-->Informatie over Graham Swift.

Leessuggesties:

Als je dit een mooi boek vond, zou je ook kunnen lezen:
• Losing You van Nicci French
• The Ice Twins van S.K. Tremayne
• Mr Mac and Me van Esther Freud

Citaat:

In a long, powerful arc. Sufficiently long and reaching and powerful for us to observe his body, in its flight through the air, form a single, taut and seemingly limbless continuum, so that an expert on diving must have judged that here indeed was a natural, here indeed was a fish of a man.
And punctuates the water, with scarcely a splash. And is gone. (p.309)

Vragen over het boek:

1. Waarom is het noodzakelijk voor de plot van het verhaal dat Tom Crick een geschiedenisdocent is?
2. Waarom zijn de brouwerij en de bierbrouwers belangrijk voor het verhaal?
3. Welke geheimen heeft Toms moeder voor haar gezin voor zich gehouden?
4. Welke geheimen heeft Toms echtgenote voor Tom geheimgehouden?