Sometimes the Alps lying below in the moonlight had the appearance of crisp folds of crumpled cloth. The glacial valleys were alternately shadowy and white as starch in the blank glare of the full moon; and then in the distances, in all directions, as far as it was possible to see, the high snow peaks were fluid and glistening as crests of misty water. Somewhere below, in peacetime, at Domo d’Ossola, Franklin remembered he had once waited for a train for England.
He held the mouthpiece of the intercom to his mouth, dry now after all the hours of flying across France, across the Alps, and into Italy and called his crew.
‘All set for France,’ he said. ‘Any complaints?’
‘Home is where I long to be,’ the sergeant rear-gunner said, ‘before I burst with boredom. What year is it?’
‘We’re Hannibal crossing the Alps,’ Sandy said. ‘The year is 218 B.C.’
‘It could be,’ Godwin said. ‘It’s all right for Connie. He just sits and plays patience.’
‘Patience hell,’ O’Connor said. ‘I’m dying of excitement now.’
Franklin listened rather dully, his mind flat with strain, to the talk of the crew. It was August and the papers were beginning to use once again, with slight agitation, the word offensive. It did not mean very much to him. All through the winter the offensive had been mounted against Germany and had gone on, with some breaks in the late winter because of weather, into the third summer of the war.

© Michael Joseph Ltd, 1944

John Franklin (‘Frankie’), de piloot en bevelhebber van de Wellington bommenwerper die zijn lading boven Italië heeft afgeworpen, keert terug naar Engeland. Maar op de terugtocht, ergens in Midden-Frankrijk tussen het gebergte van de Vogezen en de Franse hoofdstad Parijs, breekt er een propeller van het vliegtuig. Franklin kan het vliegtuig een noodlanding laten maken, maar tijdens die landing raakt hij zwaar gewond aan zijn arm. Hij verliest veel bloed en zijn bemanning bindt de arm zo goed mogelijk af om het bloeden te stelpen. Als Franklin weer een beetje lopen kan, besluit hij met zijn bemanning onderdak te zoeken totdat zijn wond genezen zal zijn. Later zullen de Britten dan moeten proberen om door heel Frankrijk te trekken om in Spanje te komen.
Gelukkig vindt Franklin met zijn vier sergeants onderdak bij een gastvrije boer. Deze woont op een afgelegen boerderij, samen met zijn moeder, zijn dochter en een oude knecht. Hij is al een aantal jaren weduwnaar. Van de oorlog heeft hij zo te zien niet zo veel te duchten: op de boerderij is vlees, groente en fruit genoeg. Er is voldoende brood en wijn voor iedereen, ook wanneer er vijf extra monden te voeden zijn. De mannen voelen zich veilig bij de boer. Met name Franklin is blij met het onderdak; hier kan hij rusten. Zijn arm raakt hoe langer hoe verder ontstoken en hij ligt vaak half bewusteloos te dommelen.
Maar hoe lang kunnen de Britten op de boerderij blijven? Er zijn mensen in het dorp die wellicht tegen betaling de vliegeniers aan de Duitsers kunnen verraden. Bovendien zullen er passen en persoonsbewijzen moeten worden vervalst als de Britten veilig verder willen reizen. Voor de sergeants is de keuze simpel: zo snel mogelijk weg, al is de tocht ook nog zo lang.
Voor Franklin ligt het probleem gecompliceerder. Hij wil graag zijn bemanning leiden op de tocht naar Spanje, maar hij kan niet lang reizen. Zijn arm raakt hoe langer hoe verder ontstoken en als er niets aan wordt gedaan zal hij zeker sterven. En dan is er ook nog die mooie en zorgzame dochter van de boer, Françoise. Kan hij haar zo maar achterlaten om terug te gaan naar zijn vaderland?

ERK Niveau:

B2

Schrijver:

H.E. Bates

Jaar van uitgave:

1944

Aantal pagina's:

255

Tijd waarin het verhaal zich afspeelt:

1940-1945

Plaats van handeling:

Frankrijk, het platteland

Bijzonderheden:

Een oorlogsroman in 23 hoofdstukken.
In het Nederlands heet het boek ‘Liefde sterker dan terreur’.

IS HET BOEK VOOR JOU INTERESSANT?

Voor de liefhebbers van oorlogsboeken is ‘Fair Stood the Wind for France’ verplichte kost. De roman was een enorm succes toen hij in 1944 uitkwam en die populariteit is door de jaren heen gebleven. Aan het eind van de vorige eeuw werd het boek door de BBC als serie met veel succes verfilmd.
Zoals veel oorlogsverhalen – met name verhalen van tijdens of vlak na de Tweede Wereldoorlog – is dit een stoer verhaal. Het lijkt qua stijl op de romans van Amerikaanse schrijvers zoals Ernest Hemingway en John Steinbeck: stoere kerels (vaak militairen) die tegen de vijand (vaak de ‘onbetrouwbare’ Duitsers) vechten en op het laatste moment overwinnen. Dit soort romans doet ook sterk denken aan de jeugdboeken zoals die in Engeland werden geschreven door Captain W.E. Johns (de verhalen over de piloot Biggles, zie Biggles Breaks the Silence) of Robert Westall (zie The Machine Gunners).

WAT MOET JE WETEN?

Voor het waarderen van ‘Fair Stood the Wind for France’ is het noodzakelijk dat je enige kennis van de tijd (halverwege de Tweede Wereldoorlog die van 1939 tot 1945 duurde) en van de plaats (het platteland van Frankrijk, ergens tussen de Vogezen en Parijs in) hebt. De politieke situatie in Europa was heel anders dan nu (uiteraard); maar deze was ook afwijkend van de situatie in Nederland. Er was een bezet (Occupied) en een onbezet (Unoccupied) Frankrijk. Het lijkt op het eerste gezicht vreemd dat de mannen er de voorkeur aan geven om in Occupied France terecht te komen, maar als je de geschiedenis een beetje kent, is die wens logisch. Fransen in bezet Frankrijk waren immers vaker tegen de bezettingsmacht van de Duitsers, terwijl de Fransen in onbezet Frankrijk (in de zogenaamde Vichy-Republiek) eerder pro-Duits en anti-Brits (en dus voor de Britten onbetrouwbaar) waren.

DE TAAL

De woorden en de zinnen in ‘Fair Stood the Wind for France’ zijn niet echt moeilijk te noemen, maar het is wel een roman uit 1944, dus het is een ouderwets verhaal qua taal. De officieren vloeken onderling soms nogal (zoals wellicht gebruikelijk was als militairen onderling), maar er is ook een duidelijke rangorde: Franklin is – ondanks zijn zware verwonding en zijn soms onlogische besluiten – de leider, zijn medevliegeniers gehoorzamen hem zonder morren.
Soms zijn de alinea’s lang; Bates legt sommige zaken heel uitgebreid uit. Maar het lezen wordt vergemakkelijkt door de vele hoofdstukken (het zijn er 23) en door de levendige dialogen.

DE TAAL EN HET VERHAAL

Wat de taal betreft klinkt ‘Fair Stood the Wind for France’ soms ouderwets: sommige zinnen zijn erg lang en sommige woorden of uitdrukkingen zijn in de loop der jaren veranderd (‘It’s a tough tit …’). Dat maakt de roman zo nu en dan lastig om te lezen, vooral voor minder geoefende lezers.
Het verhaal lijkt ook een tijdje kalm zijn gang te gaan: een vliegtuig maakt een noodlanding en de bemanning wacht na een korte wandeltocht lijdelijk af in een boerderij wanneer ze iets kunnen doen. Maar langzamerhand sluipen er intrigerende elementen in het verhaal: de problemen rond de ontstoken arm van Franklin die hoe langer hoe verder geïnfecteerd raakt, de relatie tussen Franklin en de bemanning, de verhouding tussen Franklin en het meisje Françoise, eventueel verraad door Fransen, een risicovolle reis door Frankrijk op weg naar Spanje, enzovoort. Het verhaal blijft na al die jaren nog altijd spannend, tragisch en zo nu en dan romantisch.
Op basis van deze eigenschappen is ‘Fair Stood the Wind for France’ een boek met een literair niveau C 4d en een taal-(ERK-)niveau B2.

Schrijfstijl:

De oorlogsroman ‘Fair Stood the Wind for France’ is spannend geschreven. Ondanks het soms ontbreken van actie; er wordt veel verstopt, gestopt en gewacht.
Wel is het verhaal nogal chauvinistisch. Boeren spreken geen Engels (is dat gek?), van de vliegeniers spreken twee van de vier heel goed Frans (is dat ook niet gek voor een Engelsman in 1942?). De Britten zijn vrijwel zonder uitzondering achterdochtig voor wat de Fransen betreft. Frankrijk lijkt voor de vliegeniers een vijandige en uitgestrekte streek waar ze zo snel mogelijk vandaan moeten zien te komen: ‘Oh, to be in England …’
Een voorbeeld van het Britse chauvinisme: ‘They were always French papers, censored by Vichy, and it was impossible to tell from them how the war was going on. The French language, very roundabout and formal and well-dressed, lacking the flexibility of English, seemed more than ever like the wrong language for a newspaper.’ (p.210)
Misschien maakte de opmerking uit de recensie van de Daily Telegraph uit de jaren ’40 veel duidelijk over het Britse chauvinisme: ‘Perhaps the finest novel of the war … A fine, lovely book which makes the heart beat with pride.’
Which heart indeed?

Actie:

‘Fair Stood the Wind for France’ is een verhaal met veel actie. Waarschijnlijk verwacht je tegenwoordig hardere acties en meer geweld, maar deze roman uit 1944 is zeker geen saai verhaal. Na de noodlanding ergens ten westen van de Vogezen en ten oosten van Parijs in het bezette Frankrijk bestaat de spanning voornamelijk uit het zich schuilhouden voor de Duitsers die elk moment de Britse vliegeniers kunnen ontdekken.

Tijd:

De roman ‘Fair Stood the Wind for France’ speelt zich af in de jaren 1940-1945. Als de roman begint is het de derde zomer van de Tweede Wereldoorlog: dus het moet 1942 zijn. Terwijl The Battle of Britain nog volop aan de gang is, vliegt Franklin met zijn bemanning voor vijandelijke acties naar Italië.

Plaats:

De setting van de oorlogsroman ‘Fair Stood the Wind for France’ is het platteland van Frankrijk. De vliegeniers hebben weinig idee van de exacte plek waar ze zijn: de marconist Sandy geeft aan dat het gelande vliegtuig zich west-noord-west van de Vogezen bevindt, in een gebied ten zuiden van Parijs. Vrijwel nooit wordt er een plaats genoemd. De boer en zijn dochter willen niet bekendmaken aan de Britten waar ze wonen (om de ware plek niet te kunnen verraden als er iemand gearresteerd wordt). Ook de latere tocht door Frankrijk gaat langs anonieme wegen, dorpen en rivieren. De enige stad die later wordt genoemd is Marseille.
De roman speelt zich af in het bezette (en ‘onbezette’) Frankrijk, een land waaruit vluchten moeilijk, maar niet onmogelijk is. Maar dan moet dat wel via de zuidkust gebeuren om op die manier in Spanje te komen. En dat is zeker een reis van toch zeker zo’n 800 kilometer. En die tocht kan alleen maar per boot, per fiets of te voet worden afgelegd …

Verhaallijn:

Er is één belangrijke verhaallijn in ‘Fair Stood the Wind for France’: hoe komt de Britse bemanning van de Wellington-bommenwerper na de noodlanding weer veilig en wel terug in Engeland?

Verteller:

De roman ‘Fair Stood the Wind for France’ heeft een auctoriale verteller. Deze vertelt het verhaal vooral uit het perspectief van de commandant van het vliegtuig, John Franklin. Eén hoofdstuk wordt verteld vanuit het perspectief van Françoise: dat is het hoofdstuk wanneer Franklin wordt geopereerd aan zijn gewonde arm.

Hoofdkarakters:

De hoofdkarakters in ‘Fair Stood the Wind for France’ zijn:
• John (‘Frankie’) Franklin: de 22-jarige piloot en commandant van de Britse Wellington bommenwerper;
• Françoise: een boerendochter die samen met haar vader en oma de Britse vliegeniers onderdak verleent.

Bijfiguren:

De belangrijkste bijfiguren in ‘Fair Stood the Wind for France’ zijn:
• Sergeant O’Connor (‘Connie’): de 34-jarige copiloot;
• Sergeant Sanders (‘Sandy’), the wireless operator: een al wat oudere marconist;
• Godwin (‘Goddy’): een jonge schutter;
• Sergeant Taylor, the rear-gunner: een ongeveer 20-jarige schutter (in de staart van het vliegtuig);
• De vader van Françoise: de boer die de Britten onderdak verleent; hij is al een aantal jaren weduwnaar;
• De oma van Françoise: de moeder van haar vader;
• Pierre: de oude boerenknecht;
• De dokter die Franklin helpt met zijn gewonde arm;
• Miss Campbell en Miss (Effie) Baker: twee Britse dames die in Marseille wonen;
• Andere Fransen uit het dorp in de buurt en later uit andere plaatsen (zoals Marseille).

Website:

http://www.hebatescompanion.com/node/162

Film:

De roman ‘Fair Stood the Wind for France’ is verfilmd als Tv-serie voor de BBC.

Overig:

De titel van de roman ‘Fair Stood the Wind for France’ komt uit een gedicht van de Engelse dichter Michael Drayton (1563-1631), een tijdgenoot van William Shakespeare. Het couplet met de titel van de roman gaat als volgt:

‘Fair stood the wind for France
When we our sails advance,
Nor now to prove our chance
Longer will tarry.’

Link naar pagina over auteur

-->Informatie over H.E. Bates.

Leessuggesties:

Als je dit een mooi boek vond, zou je ook kunnen lezen:
• A Farewell to Arms van Ernest Hemingway
• ‘Pied Piper’ van Nevil Shute
• The Tenth Man van Graham Greene

Citaat:

The rain woke in him, as nothing else had woken in him, all his feeling for England. It woke in him the misery of an exile and the longing to be home. It was a longing deeper, at that moment, than his feelings for the girl; deeper than the mere desire for escape; deeper than the war, the things the war had done, and the desire for the war to be over. (p.167)

Vragen over het boek:

1. Waarom voelt Franklin zich soms een verrader, zowel naar de Britse bemanning als naar de Franse helpers toe?
2. Wanneer werd duidelijk welke keuzes Françoise zou maken?
3. Waarom is de reis van de Britten naar het zuiden waarschijnlijk een onmogelijke opgave?
4. Wat wordt er bedoeld met de titel van de roman, ‘Fair Stood the Wind for France’? Stond die wind ‘fair’, of juist niet? Waarom vind je dat?