From my window, the deep solemn massive street. Cellar shops where the lamps burn all day, under the shadow of top heavy balconied façades, dirty plaster frontages embossed with scrollwork and heraldic devices. The whole district is like this: street leading into street of houses like shabby monumental safes crammed with the tarnished valuables and second hand furniture of a bankrupt middle class.
I am a camera with its shutter open, quite passive, recording, not thinking. Recording the man shaving at the window opposite and the woman in the kimono washing her hair. Some day, all this will have to be developed, carefully printed, fixed.
At eight o’clock in the evening the house doors will be locked. The children are having supper. The shops are shut. The electric sign is switched on over the night bell of the little hotel on the corner, where you can hire a room by the hour. And soon the whistling will begin. Young men are calling their girls. Standing down there in the cold, they whistle up at the lighted windows of warm rooms where the beds are already turned down for the night. They want to be let in. Their signals echo down the deep hollow tree, lascivious and private and sad. Because of the whistling, I do not care to stay here in the evenings. it reminds me that I am in a foreign city, alone, far from home. Sometimes I determine not to listen to it, pick up a book, try to read. But soon a call is sure to sound, so piercing, so insistent, so despairingly human, that at last I have to get up and peep through the slats of the venetian blind to make quite sure that it is not - as I know very well it could not possibly be - for me.

© The Hogarth Press / Bodley Head / Triad/Panther Books, 1939/1978.

De autobiografische roman bestaat uit 6 delen:
1. ‘A Berlin Diary (Autumn 1930): Christopher Isherwood vertelt over zijn verblijf in een pension in Berlijn (19 pp.);
2. ‘Sally Bowles’: de schrijver ontmoet de wilde en ondernemende zangeres/actrice Sally Bowles, een Engelse jongedame die alles uit het leven probeert te halen (met zo min mogelijk geld en inspanning) (53 pp.);
3. ‘On Rügen Island (Summer 1931)’: Isherwood verblijft op het toeristische eiland Rügen en beschrijft de vriendschap en de verwijdering tussen twee vrienden (23 pp.);
4. ‘The Nowaks’: uit geldgebrek huurt de schrijver een deel van een kamer bij een vriend die met zijn ouders in een armzalig appartementje woont (36 pp.);
5. ‘The Landauers’: Isherwood maakt kennis met de Joodse ondernemers Landauer bij wie ook niet alles even voorspoedig lijkt te gaan (45 pp.);
6. ‘A Berlin Diary (Winter 1932-1933): Christopher Isherwood besluit zo langzamerhand zijn spullen te pakken, nu in Berlijn de sfeer hoe langer hoe grimmiger wordt (19 pp.).

ERK Niveau:

B2

Schrijver:

Christopher Isherwood

Jaar van uitgave:

1939

Aantal pagina's:

206

Tijd waarin het verhaal zich afspeelt:

1930-1940

Plaats van handeling:

Duitsland, Berlijn

Bijzonderheden:

Een autobiografische roman in 6 getitelde delen.
In het Nederlands heet de roman ‘Afscheid van Berlijn’.

IS HET BOEK VOOR JOU INTERESSANT?

De autobiografische roman ‘Goodbye to Berlin’ vertelt over de Berlijnse jaren (1930-1933) van de Britse schrijver Christopher Isherwood. Hij woonde op meerdere plaatsen in de wereld en hij had veel vrienden. Zijn homoseksualiteit is een onderliggend thema dat niet expliciet aan de orde komt in deze roman: de verhalen gaan met name over de wereld van de (vaak arme) bohemiens in een in verval rakende wereldstad (wat Berlijn werd in de vroege jaren dertig van de twintigste eeuw).

WAT MOET JE WETEN?

‘Goodbye to Berlin’ speelt zich af in het interbellum – de periode tussen twee oorlogen. Duitsland likt zijn wonden na de nederlaag van de Eerste Wereldoorlog. De vroegere rijkdom en het grote rijk zijn aan het verdampen en de tijd lijkt rijp te zijn voor de opkomst van een dictatuur. Dat gebeurde helaas ook: in deze jaren (1930-1933) wordt de basis gelegd voor het nationaal-socialisme van Hitler en de zijnen. Christopher Isherwood geeft een heel mooi beeld van die dreigende periode.

DE TAAL

De taal van ‘Goodbye to Berlin’ is heel goed te lezen. Mr Isherwood schrijft een heldere taal zonder enige opsmuk; daarnaast weet hij feilloos karakters en (historische) situaties te beschrijven, vaak met een lichte ironie.
De alinea’s en de afzonderlijke delen zijn van een gemiddelde lengte.

DE TAAL EN HET VERHAAL

Qua taal is de roman zeer toegankelijk.
Dat geldt zeker ook voor het verhaal zelf. Het boek geeft een prachtig beeld van Berlijn (en Duitsland) in de jaren na de Eerste en vóór de Tweede Wereldoorlog. De Weimar Republiek was een failliete boedel geworden, de inflatie steeg maar door en door, armoede stak de kop op en ontevreden burgers wendden zich tot het nazisme of tot het communisme.
Op basis van deze eigenschappen is ‘Goodbye to Berlin’ een boek met een literair niveau C 4c en een taal-(ERK-)niveau B2.

Schrijfstijl:

De roman is heel mooi geschreven. De ik-verteller blijft heel bescheiden op de achtergrond, karakters gedragen zich decadent of achterbaks, homofilie en prostitutie spelen op de achtergrond en de armoede in Duitsland zorgt voor veel ontevredenheid.
Het boek begint als een soort dagboek, waarin de schrijver vrij luchtig zijn vrije leventje van (een niet al te succesvolle) auteur beschrijft: goedkope kamers, veel vrienden en vriendinnen, slecht eten, veel drank, leven als een bohemien. Maar gaandeweg wordt de sfeer in de eens zo moderne stad Berlijn grimmiger: mensen uiten hun ontevredenheid en nemen hun toevlucht tot radicalere partijen, zoals de communistische of de nazistische partij. En dat leidt uiteindelijk tot achterdocht, vechtpartijen, discriminatie van Joden en uiteindelijk zal het uitmonden in gruwelijke moordpartijen. Maar dan is Christopher Isherwood al lang niet meer in Duitsland.

Actie:

‘Goodbye to Berlin’ bevat een verhaal met een beperkte hoeveelheid actie. Dat gebrek aan actie mis je niet zo erg omdat er onderhuids heel veel broeit: niet alleen bij Christopher Isherwood en zijn vrienden, maar ook op politiek gebied: de stad raakt in verval en het wordt een broeinest voor ontevreden Nazi-aanhangers en communisten.

Tijd:

De gebeurtenissen in de roman spelen zich af in de jaren 1930-1933. Het is het einde van de Duitse Weimar Republiek. De roem van het grote Duitsland is vervlogen en mensen worden arm en ontevreden door de enorme armoede en inflatie in het land. Velen sluiten zich aan bij de Nazi’s, en zo wordt de Duitse hoofdstad voorbereid op de komst van Adolf Hitler.

Plaats:

De setting van ‘Goodbye to Berlin’ is voornamelijk de Duitse hoofdstad Berlijn. Mr Isherwood gaat zo nu en dan op vakantie, bijvoorbeeld naar de stranden van het grote eiland Rügen, of logeren in een landhuis aan de oever van de Wannsee.

Verhaallijn:

Er is één belangrijke verhaallijn in ‘Goodbye to Berlin’: hoe zal het leven van Christopher Isherwood en zijn vrienden en vriendinnen in Berlijn verlopen?

Verteller:

De roman heeft een ik-verteller wat soms zorgt voor een onbetrouwbaar perspectief.

Hoofdkarakters:

De hoofdkarakters in ‘Goodbye to Berlin’ zijn (naast Christopher Isherwood):
• ‘A Berlin Diary (Autumn 1930): Fraulein Schroeder – de hospita van Isherwood, een vrouw die betere tijden heeft meegemaakt en die erg gesteld is op haar nette Britse kamerhuurder;
• ‘Sally Bowles’: Sally Bowles (19), een Engelse zangeres en actrice, die het met normen en waarden niet zo nauw neemt en Clive, haar rijke Amerikaanse, drankzuchtige vriend;
• ‘On Rügen Island (Summer 1931)’: de rijke Engelse Peter Wilkinson en zijn vriend/vertrouweling Otto Nowak, een 16-/17-jarige flirterige jongeman;
• ‘The Nowaks’: Herr en Frau Nowak, Lothar (20), Otto (18) en Grete Nowak (12);
• ‘The Landauers’: dochter Natalia Landauer en haar neef Bernhard, leden van een rijke Joodse ondernemersfamilie;
• ‘A Berlin Diary (Winter 1932-1933): geen.

Bijfiguren:

De belangrijkste bijfiguren in ‘Goodbye to Berlin’ zijn:
• ‘A Berlin Diary (Autumn 1930): (Voormalige) Gasten zoals Herr Noeske, Herr Rittmeister, Herr Professor Koch, Fraulein Kost (prostituee), Fraulein Mayr (zangeres), Bobby (barman), Frau Glanterneck (buurvrouw); Fraulein Hippi Bernstein (leerling) en haar familie;
• ‘Sally Bowles’: Fritz Wendel (vriend), Frau Karpf (hospita), George P. Sandars (oplichter);
• ‘On Rügen Island (Summer 1931)’: een homoseksuele Duitse arts en andere badgasten;
• ‘The Nowaks’: barbezoekers (Pieps, Gerhardt en Kurt), patiënten in het sanatorium (Erna, Erika en Frau Klemke);
• ‘The Landauers’: Herr en Frau Landauer en Sally Bowles;
• ‘A Berlin Diary (Winter 1932-1933): Frau Schroeder, Bobby, Frau Kost, Herr Krampf, Fritz Wendel en de communisten Martin, Inge en Rudi; Herr Brink (directeur van een opvoedingsgesticht), Uncle Peter (padvinder), Frank (journalist) en anonieme mensen zoals D en Herr N.

Website:

https://www.supersummary.com/goodbye-to-berlin/summary/

Film:

De roman ‘Goodbye to Berlin’ is in 1972 verfilmd onder de titel ‘Cabaret’, met Liza Minelli en Michael York. Maar al eerder waren er toneelbewerkingen en musicals: soms onder een andere titel, zoals ‘I Am a Camera’. In de beroemde film ‘Cabaret’ wordt de homoseksualiteit van de verteller nogal luchtig en vrij lachwekkend behandeld, de reden waarom Mr Isherwood weinig van de film moest hebben. Desalniettemin was de film een groot succes, met name door de glansrol van Liza Minelli.

Overig:

‘Goodbye to Berlin’ is een autobiografische roman van Mr Isherwood. Een belangrijk deel wordt gevormd door het verhaal over Isherwood’s vriendin Sally Bowles (een pseudoniem), een novelle die eerder als boek was uitgekomen.

Link naar pagina over auteur

-->Informatie over Christopher Isherwood.

Leessuggesties:

Als je dit een mooi boek vond, zou je ook kunnen lezen:
• Daisy Miller van Henry James
• Across the River and into the Trees van Ernest Hemingway
• Vile Bodies van Evelyn Waugh

Citaat:

Herr N smiled faintly and said sadly: ‘One sees some queer sights in the streets nowadays.’ That was his only comment.
Sometimes he will bend forward to the window and regard a building or a square with a murnful fixity, as if to impress its image upon his memory and to bid it goodbye.
Tomorrow I am going to England. In a few weeks I shall return, but only to pack up my things, before leaving Berlin altogether. (p.205)

Vragen over het boek:

Analyseer hoe de relatie zich ontwikkelt tussen Christopher Isherwood en
1. Sally Bowles
2. Peter Wilkinson
3. Otto Nowak
4. Landauer