In a valley shaded with rhododendrons, close to the snow line, where a stream milky with meltwater splashed and where doves and linnets flew among the immense pines, lay a cave, half, hidden by the crag above and the stiff heavy leaves that clustered below.
The woods were full of sound: the stream between the rocks, the wind among the needles of the pine branches, the chitter of insects and the cries of small arboreal mammals, as well as the birdsong; and from time to time a stronger gust of wind would make one of the branches of a cedar or a fir move against another and groan like a cello.
It was a place of brilliant sunlight, never undappled. Shafts of lemon-gold brilliance lanced down to the forest floor between bars and pools of brown-green shade; and the light was never still, never constant, because drifting mist would often float among the treetops, filtering all the sunlight to a pearly sheen and brushing every pine cone with moisture that glistened when the mist lifted. Sometimes the wetness in the clouds condensed into tiny drops half mist and half rain, which floated downward rather than fell, making a soft rustling patter among the millions of needles.
There was a narrow path beside the stream, which led from a village – little more than a cluster of herdsmen's dwellings – at the foot of the valley to a half-ruined shrine near the glacier at its head, a place where faded silken flags streamed out in the perpetual winds from the high mountains, and offerings of barley cakes and dried tea were placed by pious villagers. An odd effect of the light, the ice, and the vapor enveloped the head of the valley in perpetual rainbows.
The cave lay some way above the path. Many years before, a holy man had lived there, meditating and fasting and praying, and the place was venerated for the sake of his memory. It was thirty feet or so deep, with a dry floor: an ideal den for a bear or a wolf, but the only creatures living in it for years had been birds and bats.
But the form that was crouching inside the entrance, his black eyes watching this way and that, his sharp ears pricked, was neither bird nor bat. The sunlight lay heavy and rich on his lustrous golden fur, and his monkey hands turned a pine cone this way and that, snapping off the scales with sharp fingers and scratching out the sweet nuts.

© Scholastic Ltd, 2000/2005.

Lyra wordt gevangen gehouden door Miss Coulter, de moeder van Lyra. Ze heeft zichzelf en haar dochter verborgen in een grot in de bergen. Maar Will is naar zijn vriendin op zoek. En hij krijgt hulp van Iorek, de gepantserde beer (en de vriend van Lyra). Helaas zijn er meer figuren op zoek naar Lyra en haar moeder: soldaten van de kerk, heksen en allerlei andere, vaak vreemdsoortige wezens.
Ondertussen is Mary Malone op een heel andere plek op zoek naar aanwijzingen die haar dichter bij de essentie van het leven (en de dood) kunnen brengen. En zij begeeft zich daarbij onder een wel heel speciaal soort wezens.
Will hoopt Lyra te kunnen bevrijden van haar onbetrouwbare moeder. Misschien kunnen zij samen op zoek naar de overleden vriend van Lyra. Maar om hem te kunnen vinden moeten ze het land van de dood (en van de doden) in …

ERK Niveau:

B2

Schrijver:

Philip Pullman

Jaar van uitgave:

2000

Aantal pagina's:

522

Tijd waarin het verhaal zich afspeelt:

Een fantasietijd

Plaats van handeling:

Veel plaatsen op de wereld en daarbuiten

Bijzonderheden:

De jeugdroman bestaat uit 38 getitelde hoofdstukken.
In het Nederlands heet het boek: ‘De amberkleurige kijker’.

IS HET BOEK VOOR JOU INTERESSANT?

Je moet als lezer openstaan voor een oorspronkelijke visie op geloof en godsdienst. Daarnaast is ‘The Amber Spyglass’ een echt fantasyboek, dat zeker niet bedoeld is voor jonge kinderen (hoewel de hoofdpersoon Lyra wel een jong meisje van elf, later twaalf jaar oud is): de thema’s zijn veel te zwaar en te complex voor kinderen om te begrijpen (en ook te macaber zo nu en dan).
Een interesse in geloofszaken en in reizen is een voordeel. De lezer die dit boek als een avonturenboek leest, zal er echter ook van genieten. Wel zul je bereid moeten zijn om alle drie delen te lezen om erachter te komen hoe het afloopt met Lyra, haar dæmon en haar vele vrienden (en … vijanden).

WAT MOET JE WETEN?

Veel algemene kennis veronderstelt het boek niet: het verhaal speelt zich voor het merendeel in een denkbeeldige wereld af.
Enige culturele kennis is wel een pre. Het boek verdiept zich in religieuze kwesties: de strijd tussen goed en kwaad, de erfzonde, de rol van de kerk, de wetenschap versus de godsdienst. Kennis van de Bijbel is zeker een voordeel voor het begrijpen van het verhaal.

DE TAAL

Het vocabulaire is soms lastig, met name wanneer Pullman wetenschappelijke of religieuze zaken beschrijft. Bij de actiescènes is dit uiteraard niet het geval: een minder geïnteresseerde lezer zal die moeilijke stukken kunnen overslaan en toch het verhaal goed kunnen blijven volgen.

DE TAAL EN HET VERHAAL

De zinnen zijn over het algemeen niet lang; datzelfde geldt voor de alinea’s. Het verhaal kent veel dialogen.
‘The Amber Spyglass’ is lastig in te delen op een niveau. Het is een boek dat over een meisje (van elf jaar oud), en later over een jongen en over nog heel veel andere kinderen gaat. Het lijkt wat dat betreft op een kinderboek, maar dat is maar schijn. De hoofdpersoon, Lyra Belacqua, heeft – zoals ieder persoon in deze (parallelle) wereld – een geest (ziel?) die om haar heen loopt, zweeft en springt: een dæmon, met wie ze praten kan, een geest in het lijf van een dier (een dier dat bovendien nog van vorm kan veranderen). Zoiets zou nog wel kunnen in een kinderboek: de fantasie van kinderen is immers onbegrensd. Maar dan gaat Lyra op weg naar de wereld van de doden. En alsof dat nog niet genoeg is, heeft Lyra ook nog een moeder die probeert de dæmons te scheiden van nog jonge kinderen, hen daarmee hun ziel ontnemend. De uitleg van het gedrag van deze ouders leidt tot een filosofie over de zin en onzin van het leven en van het geloof. Dus zeker geen kinderboek, maar wel een boek voor nadenkende jongeren. Vandaar dat het niveau voor young adults niveau B 4c is.
De beschouwingen over geloof, leven en dood maken de taal ook niet eenvoudig, terwijl er toch heel veel spannende, gemakkelijk te begrijpen delen in het boek zitten. Daarmee komt het taal-(ERK-)niveau op B2.

 

Schrijfstijl:

Pullman is een begenadigde verteller. Zijn uitleg en uitweidingen over religieuze en wetenschappelijke onderwerpen zullen niet veel lezers afhouden van dit spannende verhaal.
In deel III wordt elk hoofdstuk ingeleid door een citaat van beroemde schrijvers en dichters: William Blake, Samuel Taylor Coleridge, Emily Dickinson, John Milton, Edmund Spenser, Lord Byron, John Donne, John Keats en minder bekende dichters als Andrew Marvell, George Herbert en Christina Rossetti. Ook wordt er vaak geciteerd uit de Bijbel.

Actie:

De fantasyroman ‘The Amber Spyglass’ is een boek vol actie. Het voert de lezer mee van een denkbeeldige wereld naar Siberië, de Himalaya en veel andere plekken op (en buiten) de aarde.

Tijd:

Het verhaal wordt chronologisch verteld.

Plaats:

De roman begint in ergens in de bergen van de Himalaya. Daar vandaan gaan we naar een denkbeeldige wereld waar Will zich bevindt. Vervolgens zijn er gebeurtenissen in Siberië. En zo reizen we heen en weer met de karakters uit dit complexe boek.

Verhaallijn:

Will gaat in dit derde (en laatste) deel van de serie op zoek naar zijn vriendin Lyra. Daarna zullen zij getweeën op zoek gaan naar de vader van Lyra – en daarbij moeten proberen om de moeder van Lyra te ontwijken …

Verteller:

Er is een auctoriale verteller, die in detail het verhaal van Lyra vertelt. Maar zo nu en dan zijn er uitstapjes naar de avonturen van de vrienden en metgezellen van Lyra.
De auteur heeft zeker een bedoeling gehad met dit boek (of beter: met de trilogie ‘His Dark Materials’). Vooral gaat het om de eeuwige strijd tussen goed en kwaad. Maar er is geen rol weggelegd voor een oordelend of mededogend God; de rol van God (en van de religie) is volgens Pullman uitgespeeld in deze wereld. Pullman citeert aan het begin van zijn trilogie de Engelse (christelijke) dichter John Milton (1608-1674):

‘Into this wild abyss,
The womb of nature and perhaps her grave,
Of neither sea, nor shore, nor air, nor fire,
But all these in their pregnant causes mixed
Confusedly, and which thus must ever fight,
Unless the almighty maker them ordain
His dark materials to create more worlds,
Into this wild abyss the wary fiend
Stood on the brink of hell and looked a while,
Pondering his voyage …’

(Paradise Lost, Book II)

Het lot van de onschuldige kinderen ligt in de handen van gewetenloze schurken, die de dæmons stelen omdat zij een enorme energiebron vormen: dæmons van kinderen hebben nog geen vaste vorm (die vorm is altijd een dier), omdat het kind onschuldig is en nog niet belast is met de erfzonde. De (erf)zonde belast de mens zodra hij/zij volwassen is geworden (en dus zodra zijn/haar dæmon een vaste vorm heeft aangenomen). Het klinkt allemaal erg theoretisch en theologisch, maar Pullman legt het helder uit.
Overigens is het boek ook zonder deze achtergrondkennis van Bijbel en literatuur prima te lezen.

 

Hoofdkarakters:

De hoofdkarakters in ‘The Amber Spyglass’ zijn:
• Lyra Silvertongue (aka Lyra Belaqua): een 11-/12-jarig meisje dat opgroeit in een College aan de universiteit van Oxford. Lange tijd kent ze haar ouders niet – en wanneer ze die wel leert kennen is dat geen onverdeeld genoegen. Op haar zoektocht naar haar vader Lord Asriel wordt ze dwarsgezeten door haar boosaardige moeder, Mrs Coulter. Maar er zijn heel veel andere bedreigingen. Toch weet Lyra dat ze door moet gaan op haar tocht: zij lijkt de uitverkorene te zijn belangrijke dingen te doen;
• Dæmon Pantalaimon: de dæmon van Lyra, een wezen dat continu in een ander dier verandert. Lyra is nog een meisje en kinderen hebben allemaal een dæmon die van soort kan veranderen, soms wel van uur tot uur. Wanneer het kind geen kind meer is krijgt zijn of haar dæmon een vaste gestalte (die van een kat of van een krekel, bijvoorbeeld);
• Will Parry: een 12-jarige jongen uit Winchester. Hij groeit op bij zijn moeder; zijn vader, John Parry, is een ontdekkingsreiziger die jaren geleden vermist raakte (omkwam?) in het hoge noorden. In deel III gaat Will op zoek naar Lyra om samen met haar een overleden vriendje van Lyra te vinden;
• Lord Asriel: de vader van Lyra, een rijke wereldreiziger. Momenteel is hij bezig om een groot leger op de been te brengen om de eindstrijd tegen de machtigen van hemel en aarde te voeren. De dæmon van Lord Asriel is Stelmaria;
• Mrs Coulter: de moeder van Lyra, een rijke weduwe uit Londen. Zij is de oprichter van de General Oblation Board of London, een vaag onderzoekscentrum dat heel actief is in Noord-Europa. Mrs Marisa Coulter is rijk, mooi, maar ook nogal mysterieus. Haar dæmon is een boosaardige aap;
• Witch Serafina Pekkala: de belangrijkste heks van het noorden. Zij heeft veel heksen om leiding aan te geven. Haar dæmon heet Kaisa;
• Doctor Mary Malone: een wetenschapper die de kleine deeltjes (‘particles’) bestudeert. Ze is heel erg bevlogen en ze wil graag alles doen voor de wetenschap. Lyra heeft haar veel geleerd en Mary besluit daarna verder zelf op onderzoek uit te gaan;
• Iorek Byrnison, armoured bear: een gepantserde beer die gered is door Lyra. Hij heeft gezworen haar altijd te zullen helpen.

Bijfiguren:

De bijfiguren in ‘The Amber Spyglass’ zijn:
In het gebergte van de Himalaya:
• Ama: een 9-jarig meisje dat vaak voedsel en water naar de grot brengt waar Mrs Coulter zich verborgen houdt. Haar dæmon is Kulang;
• Padgzin Tulku, healer: een wijze genezer uit het dorp van Ama.
In een denkbeeldige wereld:
• Balthamos en Barch: twee engelen die veel weten over de hemel;
• Metatron (‘The Regent’): een kwaadaardige engel, een handlanger van ‘The Authority’;
• ‘The Authoriy’: de engel die de macht over de gehele schepping heeft overgenomen – heel, heel lang geleden. Tegenwoordig is hij een oude, machteloze man die al zijn macht en kracht is kwijtgeraakt;
• The mulefa: een soort dieren, maar dan erg intelligent. Ze hebben een slurf waarmee ze voelen en tasten en communiceren en ze bewegen zich voort met behulp van wielen. Sommigen (zoals Atal en Sattamax) raken goed bevriend met Mary Malone;
• Tualapi: agressieve wezens die de mulefa regelmatig aanvallen. Ze lijken nog het meest op zwanen – maar dan met een zeil in plaats van vleugels.
In het fort van Lord Asriel:
• Lord Roke, spy captain: een assistent van Lord Asriel, een wezen dat niet groter dan een hand is. Hij behoort, met zijn mede-spionnen tot de wezens die ‘Gallivespians’ worden genoemd;
• Theukros Basilides (een geleerde die kan omgaan met de alethiometer), Xaphania (een engel);
• Chevalier Thalys, Lady Salmakia, Madame Oxentiel: helpers van Lord Roke. Ze bewegen zich voort op grote libellen die ze als vliegtuigen kunnen gebruiken;
• Anderen: veel soldaten, beren, heksen en koningen (zoals the African King Ogunwe).
In het bisschoppelijk paleis in Genève:
• Leden van de Constitorial Court of Discipline: President Father Hugh MacPhail, Fra Luis Pavel, The Inquirer, Father Makepwe, Father Gomez, Brother Louis;
• Personeel: Sister Agnes, Sister Monica;
• Dr Cooper: een gevangengenomen arts die Mrs Coulter geholpen heeft.
In Siberië:
• Priest Semyon Borisivitch, Lydia Alexandrovna: bewoners van een dorpje.
In de stad Ci’gazze (Citàgazze):
• Angelica en Paolo: twee kinderen uit de stad. Zij hebben een oudere broer, Tullio;
• Spectres: angstaanjagende wezens die volwassenen aanvallen en hen leegzuigen. Kinderen vallen ze niet aan (die kunnen de Spectres trouwens niet eens zien).
In de dodenwereld:
• Dode mensen of mensen die wachten op de dood: Peter en zijn gezin (met Martha en Mag-da),
• No-Name: een ‘harpy’, een soort vleermuis met het bovenlijf van een vrouw. Ze lijkt een soort leider te zijn van een grote groep ‘harpies’ die de geesten kwellen met hun gekrijs.
Elders:
• (Op zee) Gypties: zeelieden en hun leiders (Joh Faa en Farder Coram);
• (In Oxford) Geleerden: The Master of Jordan College en Dame Hannah Relf.

Website:

http://www.philip-pullman.com

Film:

‘The Amber Spyglass’ is verfilmd als serie door HBO (seizoen 3).

Overig:

‘The Amber Spyglass’ is deel III van de driedelige serie ‘His Dark Materials’. Het is een confronterend boek (en een confronterende trilogie) voor traditionele christelijke gelovigen omdat de schrijver een overtuigd atheïst is, die met dit kinder-/jeugdboek duidelijk wilde maken dat de rol van God op aarde is uitgespeeld. Vandaar dat het boek door een aantal lezers niet gewaardeerd zal worden.

De drie delen van ‘His Dark Materials’ zijn:
I Northern Lights (a.k.a. ‘The Golden Compass’) (1995)
II The Subtle Knife (1997)
III ‘The Amber Spyglass’ (2000)

Link naar pagina over auteur

-->Informatie over Philip Pullman.

Leessuggesties:

Als je dit een mooi boek vond, zou je ook kunnen lezen:
• The Return of the King (The Lord of the Rings, Book III) van J.R.R. Tolkien
• The Waste Lands (The Dark Tower, Book III) van Stephen King
• Good Omens van Terry Pratchett & Neil Gaiman

Citaat:

She’d explained to the mulefa how she had to hold the sap-lacquer plates a hand-span apart in order to see the sraf; and at once they’d seen the problem and made a short tube of bamboo, fixing the amber-coloured plates at each end like a telescope. This spyglass was tucked in her breast pocket, and she took it out now. When she looked through it, she saw those drifting golden sparkles, the sraf, the Shadows, Lyra’s Dust, like a vast cloud of tiny beings floating through the wind. For the most part they drifted randomly like dust motes in a shaft of sunlight, or molecules in a glass of water. (p.273)

Vragen over het boek:

1. In welk opzicht kunnen de twee engelen Will helpen bij zijn zoektocht naar Lyra?
2. Waarom wil Mary Malone een ‘amber spyglass’ ontwerpen?
3. Hoe kunnen Lyra en Will mensen uit de wereld van de dood halen?
4. Hoe loopt het avontuur af voor Lyra en Will?