Lyra and her dæmon moved through the darkening Hall, taking care to keep to one side, out of sight of the kitchen. The three great tables that ran the length of the Hall catching what little light there was, and the long benches were pulled out ready for the guests. Portraits of former Masters hung high up in the gloom along the walls. Lyra reached the dais and looked back at the open kitchen door and, seeing no one, stepped up beside the high table. The places here were laid with gold, not silver, and the fourteen seats were not oak benches but mahogany chairs with velvet cushions.
Lyra stopped beside the Master’s chair and flicked the biggest glass with a fingernail. The sound rang clearly through the Hall.
‘You’re not taking this seriously,’ whispered her dæmon. ‘Behave yourself.’
Her dæmon’s name was Pantalaimon, and he was currently in the form of a moth, a dark brown one so as not to show up in the darkness of the Hall.
‘They’re making too much noise to hear from the kitchen,’ Lyra whispered back. ‘And the Steward doesn’t come in till first bell. Stop fussing.’
But she put her palm over the ringing crystal anyway, and Pantalaimon fluttered ahead and through the slightly open door of the Retiring Room at the other end of the dais. After a moment he appeared again.
‘There’s no one there,’ he whispered. ‘But we must be quick.’
Crouching behind the high table, Lyra darted along and through the door into the Retiring Room where she stood up and looked around. The only light in here came from the fireplace, where a bright blaze of logs settled slightly as she looked, sending a fountain of sparks up into the chimney. She had lived most of her life in the College, but had never seen the Retiring Room before; only Scholars and their guests were allowed in here, and never females. Even the maidservants didn’t clean in here. That was the Butler’s job alone.

© Scholastic Ltd, 1995/2005.

Lyra Belaqua is een meisje dat in Oxford woont, in een oud gebouw op het universiteitscomplex waar ze ook haar privéopleiding krijgt. Haar oom, Lord Asriel, betaalt haar scholing. De wetenschappers in Oxford onderzoeken hoe ze erachter kunnen komen wat de geheimzinnige Stof (‘Dust’) is, een materiaal dat verantwoordelijk zou zijn voor de (erf)zonde. Kinderen hebben deze Dust nog niet. Waarschijnlijk komt het door hun onschuld: zolang ze geen pubers zijn, is hun dæmon een dier dat wisselende vormen aanneemt, na de puberteit is het altijd hetzelfde dier. Een kind en zijn dæmon zijn onafscheidelijk: zonder zo’n dæmon gaat een kind heel snel dood. Maar onderzoekers proberen die dæmons van de kinderen te scheiden teneinde te ontdekken wat die dæmon van een jong kind zo uniek maakt, en zo ook achter de eigenschap van de Dust te komen.
Lyra gaat, samen met haar eigen dæmon, Pantalaimon, op zoek naar de laboratoria in Lapland, dicht bij het Noorderlicht. Daar ontmoet ze ook die mysterieuze ‘oom’ Asriel weer. Maar eerst zal ze nog moeten ontsnappen aan de mooie, maar meedogenloze Mrs Coulter, een vrouw die alles weet van die akelige laboratoria.

ERK Niveau:

B2

Schrijver:

Philip Pullman

Jaar van uitgave:

1995

Aantal pagina's:

397

Tijd waarin het verhaal zich afspeelt:

Een fantasietijd

Plaats van handeling:

Oxford, Zuid-Oost Engeland en Svalbard (Lapland) (maar ook veel denkbeeldige plaatsen)

Bijzonderheden:

De jeugdroman bestaat uit 3 delen en uit 23 hoofdstukken.
In het Nederlands heet het boek: ‘Het noorderlicht’ (aka ‘Het gouden kompas’).

IS HET BOEK VOOR JOU INTERESSANT?

Je moet als lezer openstaan voor een oorspronkelijke visie op geloof en godsdienst. Daarnaast is ‘Northern Lights’ een echt fantasyboek, dat zeker niet bedoeld is voor jonge kinderen (hoewel de hoofdpersoon Lyra wel een jong meisje van elf jaar oud is): de thema’s zijn veel te zwaar en te complex voor kinderen om te begrijpen (en ook te macaber, zo nu en dan).
Een interesse in geloofszaken en in reizen is een voordeel. De lezer die dit boek als een avonturenboek leest, zal er echter ook van genieten. Wel zul je bereid moeten zijn om deel II en deel III te lezen om erachter te komen hoe het afloopt met Lyra, haar dæmon en haar vele vrienden en vijanden.

WAT MOET JE WETEN?

Veel algemene kennis veronderstelt het boek niet: het verhaal speelt zich voor het merendeel in een denkbeeldige wereld af.
Enige culturele kennis is wel een pre. Het boek verdiept zich in religieuze kwesties: de strijd tussen goed en kwaad, de erfzonde, de rol van de kerk, de wetenschap versus de godsdienst. Kennis van de Bijbel is zeker een voordeel voor het begrijpen van het verhaal. Voor wat betreft literaire kennis zou het mooi zijn als je iets van de Engelstalige klassieken weet: Pullman verwijst in een citaat boven elk hoofdstuk naar beroemde dichters zoals William Shakespeare, John Milton, William Blake en Percy Bysshe Shelley.

DE TAAL

Het vocabulaire is soms lastig, met name wanneer Pullman wetenschappelijke of religieuze zaken beschrijft. Bij de actiescènes is dit uiteraard niet het geval: een minder geïnteresseerde lezer zal die moeilijke stukken kunnen overslaan en toch het verhaal goed kunnen blijven volgen.

DE TAAL EN HET VERHAAL

De zinnen zijn over het algemeen niet lang; datzelfde geldt voor de alinea’s. Het verhaal kent heel veel dialogen.
‘Northern Lights’ is lastig in te delen op een niveau. Het is een boek dat over een meisje (van elf jaar oud), en later over een jongen en over nog heel veel andere kinderen gaat, die op reis gaan. Het lijkt wat dat betreft op een kinderboek, maar dat is maar schijn. De hoofdpersoon, Lyra Belacqua, heeft – zoals ieder persoon in deze (parallelle) wereld – een geest (ziel?) die om haar heen loopt, zweeft en springt: een dæmon, met wie ze praten kan, een geest in het lijf van een dier (een dier dat bovendien nog van vorm kan veranderen). Zoiets zou nog wel kunnen in een kinderboek: de fantasie van kinderen is immers onbegrensd. Maar dan gaat Lyra op weg naar de hemel, waar haar vader ook naar toe op weg is, om God ter verantwoording te roepen voor Zijn schepping. En alsof dat nog niet genoeg is, heeft Lyra ook nog een moeder die probeert de dæmons te scheiden van nog jonge kinderen, hen daarmee hun ziel ontnemend. De uitleg van het gedrag van deze ouders leidt tot een filosofie over de zin en onzin van het leven en van het geloof. Dus zeker geen kinderboek, maar wel een boek voor nadenkende jongeren. Vandaar dat het niveau voor young adults niveau B 4a is.
De beschouwingen over geloof, leven en dood maken de taal ook niet eenvoudig, terwijl er toch heel veel spannende, gemakkelijk te begrijpen delen in het boek zitten. Daarmee komt het taal-(ERK-)niveau op B2.

Schrijfstijl:

Pullman is een begenadigde verteller. Zijn uitleg en uitweidingen over religieuze en wetenschappelijke onderwerpen zullen niet veel lezers afhouden van dit spannende verhaal.

Actie:

‘Northern Lights’ is een boek vol actie. Het voert de lezer mee van (een soort Middeleeuws) Oxford via Londen en de moerassige Fens in East-Anglia naar Lapland. In de volgende delen gaat de reis nog veel verder, met name door droomlanden (of beter: nachtmerrielanden). De lezer krijgt nauwelijks tijd om adem te halen, te meer daar Lyra, haar dæmon Pantalaimon en de vrienden die hen in de loop van de reis vergezellen heel veel meemaken.

Tijd:

Het verhaal wordt chronologisch verteld. Wel wordt er zo nu en dan een tipje van de sluier over het verleden opgelicht, zodat je als lezer te weten komt wie die ouders van Lyra nu eigenlijk zijn en waardoor zij gedreven worden tot hun daden.

Plaats:

De jeugdroman begint in Oxford, maar dan Oxford in een afwijkende tijd: het lijken wel de middeleeuwen die hier beschreven worden. Van Oxford trekt Lyra naar het oosten, naar het graafschap East-Anglia, waarna ze per schip afreist naar Lapland.
Verder wordt er gesproken over (denkbeeldige of werkelijke) plaatsen en volkeren als Tartars, Sibirsk regiments, Norroway, Nova Zembla en Svalbard.

Verhaallijn:

Er zijn verschillende verhaallijnen, die zich echter concentreren rond het verhaal van Lyra. Lyra gaat op zoek naar de dæmons van twee jongens, Roger en Billy, die door Mrs Coulter ontvoerd zijn. Op reis naar de plek waar de dæmons zijn, wordt Lyra geconfronteerd met het verhaal van haar vader, die God ter verantwoording wil roepen voor het verknoeien van Zijn schepping.

Verteller:

Er is een auctoriale verteller, die in detail het verhaal van Lyra vertelt. Maar zo nu en dan zijn er uitstapjes naar de avonturen van de vrienden en metgezellen van Lyra.
De auteur heeft zeker een bedoeling gehad met dit boek (of beter: met de trilogie ‘His Dark Materials’). Vooral gaat het om de eeuwige strijd tussen goed en kwaad. Maar er is geen rol weggelegd voor een oordelend of mededogend God; de rol van God (en van de religie) is volgens Mr Pullman uitgespeeld in deze wereld. Philip Pullman citeert aan het begin van zijn trilogie de Engelse (christelijke) dichter John Milton (1608-1674):

‘Into this wild abyss,
The womb of nature and perhaps her grave,
Of neither sea, nor shore, nor air, nor fire,
But all these in their pregnant causes mixed
Confusedly, and which thus must ever fight,
Unless the almighty maker them ordain
His dark materials to create more worlds,
Into this wild abyss the wary fiend
Stood on the brink of hell and looked a while,
Pondering his voyage …’

(Paradise Lost, Book II)

Het lot van de onschuldige kinderen ligt in de handen van gewetenloze schurken, die de dæmons stelen omdat zij een enorme energiebron vormen: dæmons van kinderen hebben nog geen vaste vorm (die vorm is altijd een dier), omdat het kind onschuldig is en nog niet belast is met de erfzonde. De (erf)zonde belast de mens zodra hij/zij volwassen is geworden (en dus zodra zijn/haar dæmon een vaste vorm heeft aangenomen). Het klinkt allemaal erg theoretisch en theologisch, maar Pullman legt het helder uit.
Overigens is het boek ook zonder deze achtergrondkennis prima te lezen.

 

Hoofdkarakters:

De hoofdkarakters in ‘Northern Lights’ zijn:
• Lyra Belaqua (aka Lyra Silvertongue): een 11-jarig meisje dat opgroeit in een College aan de universiteit van Oxford. Ze vermoedt dat ze belangrijke (overleden?) ouders heeft, maar daar kan ze zich niets van herinneren. Op het College wordt ze streng, maar liefdevol opgevoed door de vele geleerden en door het personeel. Toch verlangt Lyra naar het beleven van avonturen;
• Dæmon Pantalaimon: de dæmon van Lyra, een wezen dat continu in een ander dier verandert. Lyra is nog een meisje en kinderen hebben allemaal een dæmon die van soort kan veranderen, soms wel van uur tot uur. Wanneer het kind geen kind meer is krijgt zijn of haar dæmon een vaste gestalte (die van een kat of van een krekel, bijvoorbeeld);
• Lord Asriel: de ‘oom’ van Lyra, een rijke wereldreiziger. Hij komt na zijn reizen (vooral naar het noorden van Europa) onregelmatig langs in Oxford en dan wil hij alles weten van zijn favoriete nichtje Lyra (of ze wel goed leert, bijvoorbeeld);
• Mrs Coulter: een rijke weduwe uit Londen die ook vaak naar Oxford komt om met de geleerden te overleggen. Zij is de oprichter van de General Oblation Board of London, een vaag onderzoekscentrum dat actief is in Noord-Europa. Mrs (Marisa) Coulter is rijk, mooi, maar ook nogal mysterieus;
• Iorek Byrnison, armoured bear: een gepantserde beer die als slaaf werkt in een Noorse havenstad. Het liefst zou hij in het noorden leven, zoals andere gepantserde beren. Hij is dan ook heel blij wanneer Lyra hem helpt zijn pantser terug te krijgen;
• Lee Scoresby: een ballonvaarder uit het land Texas (die vanuit Amsterdam zijn vluchten organiseert. Ook hij wil graag vliegen naar en door het noorden.

Bijfiguren:

De bijfiguren in ‘Northern Lights’ zijn:
In Oxford:
• Geleerden en bestuursleden van the College: the Master, the Steward (Mr Cawson), the Sub-Rector, the Chaplain, the Librarian (Charles), the Enquirer, the Palmerian Professor (Trelawney), the Dean, the Cassington Scholar, the Intercessor (Father Heist), Dame Hannah Relf, Professor Docker;
• Personeel van the College: Wren (butler), Shuter (porter), Mr Parslow (mason), Bernie (pastrycook), Mrs Lonsdale (housekeeper), Cousins (Master’s headservant);
• Stelmaria: de dæmon van Lord Asriel, een sneeuwluipaard (snow leopard);
• Thorold: de bediende (manservant) van Lord Asriel;
• Roger, the Kitchen Boy: de beste vriend van Lyra;
• Ontvoerde kinderen: Tony Makarios, Jessie Reynolds;
• Vrienden van Lyra: Simon Parslow, Hugh Lovat, Dick;
• Belangrijke figuren in Oxford: Colonel Carborn, Dr Broken Arrow; Lord Boreal, Princess Postnikova, Erik Anderson (dancer), Adèle Starminster (journalist).
In The Fens (in zuidoost Engeland):
• John Faa, king of the gyptians: de leider van de varensgasten die veel plaatsen in Engeland bezoeken en daar handel drijven. Het zijn een soort zigeuners, schippersmensen die vaak buiten de wet leven;
• Farder Coram, ‘seer’: een oude wijze man (een ‘ziener’) van de gyptians die veel weet over de geschiedenis van het land en van andere landen in het noorden. Zijn dæmon is Sophonax;
• Tony Costa: de vader van Billy (de jongen die verdween). Tony is de tweede man van de gyptian (na John Faa);
• Ma Costa: de moeder van Tony, een vriendelijke vrouw die Lyra als baby heeft verzorgd;
• Andere Gyptians (rondreizende varensgasten): Jaxer, Kerim, Raymond van Gerrit, Nicholas Rokeby, Adam Stefanski, Dirk Vries, Sam Broekman, Frans Broekman, Ruud en Nellie Koopmans, Roger van Poppel, Simon Hartmann, Benjamin de Ruijter, Michael Canzona, Adriaan Braks, Margaret, Jacob Huismans, Peter Hawker, Gerard Hook, Tom Mendham, Jack Verhoeven. Veel gyptians hebben Nederlandse namen: de Nederlanders polderden het gebied van de Fens eeuwen geleden in en veel Nederlanders zijn er blijven wonen (als schippers).
Op reis naar het noorden:
• Able-Seaman Jerry: een matroos die bevriend raakt met Lyra. Zijn dæmon is Belisaria;
• (In Trollesund, Norroway) Consul Martin Lanselius: een belangrijke ambtenaar in de havenplaats;
• The Sysselman: een andere belangrijke hoge ambtenaar;
• (In Bolvangar, Norroway): Witch Serafina Pekkala: de belangrijkste heks van het noorden. haar dæmon heet Kaisa;
• (in het ziekenhuis van Bolvangar): de kinderen (Annie, Bella, Martha, Bridget McGinn), het personeel (Sister Clara, Sister Betty, student McKay, Dr Cooper).
In Svalbard (in het hoge noorden):
• Iofur Raknison: de koning van de gepantserde beren. Hij was een prins, maar geen koningskind: die troon heeft hij illegaal ingepikt (via een list);
• Cliff-ghasts: vliegende monsters langs de kusten van Svalbard;
• Armoured bears: gepantserde beren die King Raknison dienen. Eén van hen is een oude, wijze beer, Sǿren Eisarson.

 

Website:

http://www.philip-pullman.com

Film:

‘Northern Lights’ is verfilmd (onder de Amerikaanse titel van het boek: ‘The Golden Compass’). Maar let wel: de film is totaal iets anders dan de roman(s). De betaalzender HBO maakte later een serie over ‘His Dark Materials’.

Overig:

‘Northern Lights’ is deel I van de driedelige serie ‘His Dark Materials’. Het kwam in de USA uit met de titel ‘The Golden Compass’. Het is een confronterend boek (en een confronterende trilogie), omdat de schrijver een overtuigd atheïst is, die met dit kinder-/jeugdboek duidelijk wilde maken dat de rol van God op aarde is uitgespeeld. Vandaar dat het boek door een aantal lezers niet gewaardeerd zal worden.

De drie delen van ‘His Dark Materials’ zijn:
I Northern Lights (a.k.a. ‘The Golden Compass’) (1995)
II The Subtle Knife (1997)
III The Amber Spyglass (2000)

Link naar pagina over auteur

-->Informatie over Philip Pullman.

Leessuggesties:

Leessuggesties
Als je dit een mooi boek vond, zou je ook kunnen lezen:
• The Subtle Knife (His Dark Materials, Book II) van Philip Pullman
• The Fellowship of the Ring (The Lord of the Rings, Book I) van J.R.R. Tolkien
• Harry Potter and the Philosopher’s Stone (Harry Potter, Book I) van J.K. Rowling

Citaat:

He raised his wings and spread them wide before folding them again.
‘There,’ he said, ‘I have just brushed ten million other worlds, and they know nothing of it. We are as close as a heartbeat, but we can never touch or see these other worlds except in the Northern Lights.’
‘And why there?’ said Farder Coram.
‘Because the charged particles in the Aurora have the property of making the matter of this world thin, so that we can see through it for a brief time. Witches have always known this, but we seldom speak of it.’ (p.187)

Vragen over het boek:

1. Op welk moment krijg je door wie Mrs Coulter in werkelijkheid is? Waarom maakt Philip Pullman haar identiteit niet direct bekend?
2. Wat hebben de ‘elementary particles’ met ‘original sin’ en met ‘dust’ te maken?
3. Welke rol speelt het geloof in deze roman? Wat vind je van de manier waarop Pullman dit onderwerp behandelt?
4. Welke rol speelt de wetenschap in deze roman? Wat vind je van de manier waarop Pullman dit onderwerp behandelt?
5. Lees het citaat uit Paradise Lost aan het begin van het boek (zie ook hierboven bij ‘Betekenis’). Wat maakt dit citaat duidelijk over de roman ‘Northern Lights’?